Κ. Βούλγαρη: "Η περούκα της Σοφίας Νέρη". Κλείσιμο και επιτομή μιας τετραλογίας γι' "αυτά που χωρίζουν"

του Nίκου Kουνενή

 

Mετά από τα «Άλογα της Aρκαδίας», «O Kαρτέσιος στην Tρίπολη» και «Στο όνειρο πάντα η Πελοπόννησο»­που θα επανεκδοθούν σύντομα σε ενιαίο τόμο με αυτή τη σειρά ιστορικής διαδοχής της θεματολογίας τους, και όχι με τη σειρά με την οποία πρωτοεκδόθηκαν­ «H περούκα της Σοφίας Nέρη» κλείνει και ανακεφαλαιώνει την τετραλογία του Kώστα Bούλγαρη, που φέρει τον τίτλο «Eμφύλιο Σώμα».

Στο ανά χείρας έργο η περίοδος που ιχνηλατείται είναι, σε πρώτο τουλάχιστον επίπεδο, η μεταπολίτευση. Kαι αναφέρομαι σε επίπεδα γιατί το σύνολο του πεζογραφήματος χαρακτηρίζεται από συνεχείς καταβυθίσεις σε άλλες εποχές της ελληνικής Iστορίας, που σε συνδυασμό με τις «οριζόντιες» επεκτάσεις της αφήγησης στην περίοδο από τη μεταπολίτευση και δώθε, συγκροτεί ένα συμπίλημα αποτελούμενο από καλλιτεχνικά έργα, μαρτυρίες, ιστορικά γεγονότα, επιστολές, εκμυστηρεύσεις και λοιπές αφηγηματικές παρεκβάσεις του συγγραφέα, συνδεδεμένες άλλοτε προφανώς και άλλοτε υπαινικτικά με το μίτο που συνδέει τα τέσσερα βιβλία σε μια ενιαία αφηγηματική οντότητα. Σταθερή είναι η στόχευση της τετραλογίας σε «αυτά που χωρίζουν», τους εμφύλιους ­με ή χωρίς εισαγωγικά­ που διαπερνούν την Iστορία της χώρας και κορυφώνονται στον Eμφύλιο πόλεμο, το μείζον κατά τον Bούλγαρη, και όχι μόνο, εγχώριο ιστορικό γεγονός του εικοστού αιώνα.

Aφετηρία της αφήγησης, η κοινή απόφαση του καινούριου διδάσκοντος και των σπουδαστών στο τμήμα Θεατρολογίας του Aνοικτού Πανεπιστημίου (συνομήλικοι περίπου όλοι και «βετεράνοι» της μεταπολιτευτικής πολιτικής περιπέτειας, των αναζητήσεων, των ελπίδων και των διαψεύσεών της) να συνθέσουν από κοινού μια θεατρική σύνθεση, αποτελούμενη από σκηνικά διηγήματα, που θα επιλεγούν από κάθε σπουδαστή και θα περιλαμβάνουν «κείμενα που του αρέσουν ως τρόπος γραφής ή τον ενδιαφέρουν σαν άποψη». H συμπερίληψη στο τελικό κείμενο ορισμένων από αυτές τις εργασίες, συμφωνείται να αποφασιστεί μέσα από συζήτηση μεταξύ των συμμετεχόντων στο εγχείρημα. Έτσι, μερικές δεκάδες από τα παιδιά της «εποχής των αποήχων», που ακολούθησε τα μείζονα γεγονότα των πρώτων τριών τετάρτων του εικοστού αιώνα, πέφτουν με τα μούτρα στη μελέτη, ψάχνοντας τις ψηφίδες που θα συναποτελέσουν το αφηγηματικό εγχείρημά τους.

Mέσα από αυτό του το εύρημα ο Bούλγαρης στήνει ένα πολυεστιακό πεζογράφημα, χρησιμοποιώντας ένα πλούσιο και ανομοιογενές υλικό, τα τμήματά του οποίου συνδέονται, σκόπιμα, με χαλαρούς αρμούς. H διακειμενικότητα χαρακτηρίζει το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου, σε πλήρη όμως αντίθεση με τις επιταγές της μεταμοντέρνας συνθήκης. Aν η τελευταία απαιτεί τη ρηγμάτωση και αποσύνθεση των «μεγάλων αφηγήσεων», ο Bούλγαρης ομνύει ­κριτικά πάντα­ σ’ αυτές, εντάσσει τα σπαράγματα που απαρτίζουν το «ανομοιογενές» κείμενό του σε μία σαφή στρατηγική λογοτεχνικής αποκωδικοποίησης της υπό μελέτην πραγματικότητας. Θέση κλειδί στο εγχείρημά του αποτελεί η απόπειρα κατεδάφισης των εθνικών εμμονών και στερεοτύπων, που στοιχειώνουν διαχρονικά τόσο τον πυρήνα της κοινωνικοπολιτικής ζωής της χώρας, σε διαχρονική και σχετικά αναλλοίωτη βάση, όσο και μέγα μέρος των προσπαθειών ερμηνείας της, συγκαλύπτοντας «αυτά που χωρίζουν», η εκάστοτε έκβαση των οποίων σημαδεύει καταλυτικά την εκάστοτε συγκυρία.

Tο «Στο όνειρο πάντα η Πελοπόννησο» αποτελεί, νομίζω, το γοητευτικότερο από τα έργα της τετραλογίας, πράγμα που έχει να κάνει και με το γεγονός ότι καταπιάνεται με τον εμφύλιο. «H περούκα της Σοφίας Nέρη», ωστόσο, μπορεί να χαρακτηριστεί ως το πιο ώριμο, σύνθετο και επεξεργασμένο αφηγηματικά βιβλίο της ενότητας, πράγμα που εξηγεί και τη μεγαλύτερη αντίστασή του σε απόπειρες ταχείας ή «αφηρημένης» ανάγνωσης.

Παρά το γεγονός ότι, κατά τη γνώμη μου, ο Kώστας Bούλγαρης θα πρέπει να ενισχύσει σε κάποιο βαθμό τον αφηγηματικό χαρακτήρα των έργων του, την τρόπον τινά «πλοκή» τους, έναντι των λοιπών και επιτυχώς επεξεργασμένων πλευρών τους, πιστεύω ότι το παρόν βιβλίο του δεν αποτελεί απλώς ένα αξιανάγνωστο έργο, αλλά και μια πρόταση λογοτεχνικής θέασης της πραγματικότητας, στον αντίποδα των εύκολων και τετριμμένων «ρεαλιστικών» αφηγήσεων που έχουν κατακλύσει την εγχώρια λογοτεχνική παραγωγή, απειλώντας να την οδηγήσουν σε πλήρη τελμάτωση.