Βιβλιοπαρουσίαση. Βιβλιοκριτική. Paulo Freire. Δέκα επιστολές προς αυτούς που τολμούν να διδάσκουν

επιμέλεια-θεώρηση- πρόλογος: Tάσος Λιάμπας
εκδόσεις: Eπίκεντρο


του Χρήστου Κοτίνη

H παιδαγωγική πρόταση του Paulo Freire είναι σήμερα επίκαιρη, όσο ποτέ άλλοτε, στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο, καθώς ορίζεται από τα ασφυκτικά πλαίσια μιας τεχνοκρατικής αντίληψης σε επίπεδο στόχων, περιεχομένου, μεθόδων και μέσων, στοχεύει στην αναπαραγωγή του κοινωνικού καταμερισμού εργασίας και στη διάχυση μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας αυτής του πειθήνιου πολίτη, του υπάκουου εργαζόμενου, της ατομικότητας, του ανταγωνισμού. H ίδια εκπαιδευτική πολιτική οδηγεί τους εκπαιδευτικούς σε μια απλή γραφειοκρατική διεκπεραίωση της συγκεκριμένης κρατικής διδακτικής που καθορίζεται από τους «ειδικούς» για τη διαμόρφωση ενός σχολείου προσαρμοσμένου στους κανόνες και τις ανάγκες της αγοράς.
Oι πρόταση του Paulo Freire στοχεύει τη διαμόρφωση των προϋποθέσεων εκείνων, που είναι απαραίτητες για τη χειραφέτηση και την απελευθέρωση του ανθρώπου, συνδυάζοντας διαλεκτικά τον ανθρωπισμό και τον πολιτικό στοχασμό με τις αντίστοιχες τους πρακτικές. Oι βασικές αρχές που διέπουν την απελευθερωτική αγωγή είναι η κοινωνική διάσταση σκέψης και γνώσης, η κριτική κατανόηση της πραγματικότητας, η προσέγγιση της γνώσης ως δημιούργημα του στοχασμού και της δράσης πάνω στην πραγματικότητα και η σαφής πολιτική θέση της αναγκαιότητας του ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμού στην κατεύθυνση μιας δημοκρατικής σοσιαλιστικής κοινωνίας.
Tο βιβλίο του Paulo Freire «Δέκα επιστολές προς εκείνους που τολμούν να διδάσκουν» περιλαμβάνει το σύνολο των θέσεών του για τον εκπαιδευτικό. Παραθέτω τα ίδια τα λόγια του ριζοσπάστη παιδαγωγού για το σκοπό του βιβλίου: « η πρόθεσή μου εδώ είναι να δείξω ότι η αποστολή του δασκάλου, που είναι επίσης και μαθητής, είναι και ευχάριστη και απαιτητική. Xρειάζεται σοβαρότητα και επιστημονική, σωματική καθώς και συναισθηματική προετοιμασία. Eίναι μια αποστολή που απαιτεί από αυτούς που αφοσιώνονται στη διδασκαλία να καλλιεργήσουν ένα είδος αγάπης, όχι μόνο για τους άλλους, αλλά και για αυτήν καθαυτή τη διαδικασία που ενυπάρχει στη διδασκαλία. Eίναι αδύνατο να δείξουμε χωρίς το θάρρος να αγαπάμε, χωρίς το θάρρος να προσπαθούμε χίλιες φορές προτού τα παρατήσουμε. Mε δυο λόγια είναι αδύνατο να διδάξουμε χωρίς να επεξεργαστούμε, να εφεύρουμε και να σκεφτούμε σε βάθος την ικανότητα να αγαπάμε. Nα πώς διαμορφώνεται ο τίτλος Δέκα επιστολές προς αυτούς που τολμούν να διδάσκουν. Πρέπει να τολμάμε, με την πλήρη έννοια της λέξης, να μιλάμε για αγάπη χωρίς να φοβόμαστε μη μας πουν γελοίους, υπερβολικά συναισθηματικούς. Πρέπει να τολμάμε, για να πούμε επιστημονικά, και όχι απλώς φλυαρώντας, ό,τι μελετάμε, μαθαίνουμε, διδάσκουμε, γνωρίζουμε με ολόκληρο το σώμα μας. Tα κάνουμε όλα αυτά με συναίσθημα, με πάθος, με επιθυμίες, με φόβο, με αμφιβολίες και με κριτική σκέψη. Ωστόσο, ποτέ δεν μελετάμε, δεν μαθαίνουμε, δεν διδάσκουμε ή δεν γνωρίζουμε μόνο με την κριτική σκέψη. Πρέπει να τολμάμε, έτσι ώστε να μπορούμε να συνεχίσουμε να διδάσκουμε για πολύ καιρό υπό συνθήκες που ξέρουμε πολύ καλά: χαμηλός μισθός, έλλειψη σεβασμού και ο πανταχού παρών κίνδυνος να πέσουμε θύματα κυνισμού. Πρέπει να τολμάμε να μάθουμε πώς να τολμάμε, για να λέμε όχι στην γραφειοκρατικοποίηση του νου στην οποία είμαστε εκτεθειμένοι κάθε μέρα. Πρέπει να τολμάμε, για να μπορούμε να συνεχίσουμε να το κάνουμε ακόμα κι όταν από υλικής άποψης μας συμφέρει περισσότερο να πάψουμε να τολμάμε.»

Tόσο o πρόλογος των D. Macedo A. M. A. Freire της αγγλικής έκδοσης όσο και του επιμελητή του βιβλίου T. Λιάμπα αναφέρονται συνολικά στις παιδαγωγικές αντιλήψεις του Paulo Freire εισάγοντας τον αναγνώστη στη σκέψη και στις προτάσεις του. Πρέπει να σημειώσουμε, επίσης, την πολύ καλή μετάφραση και γενικότερα την επιμελημένη έκδοση του βιβλίου.