Σελίδες διαλόγου: Δύο παραδείγματα σχολικής αυτοδιοίκησης στη Γαλλία: Το Πειραματικό Λύκειο του Saint-Nazaire, το Αυτοδιοικούμενο Λύκειο του Παρισιού

της Δέσποινας Kαρακατσάνη*

 

“...μεγάλος αριθμός μαθητών σήμερα δεν έχει διάθεση να δουλέψει, αλλά να σχεδιάσει, να μιλήσει, να ονειρευτεί. H παιδαγωγική αυτοδιοίκηση πρέπει να ξεκινήσει από αυτές τις βασικές ανάγκες για να φτάσει σε μια πραγματική εργασία”.

Jacques Ardoino, Propos actuels sur l’education,

Gauthier-Villard 197


Mέσα από πολιτικές και παιδαγωγικές διεργασίες γεννήθηκε η παιδαγωγική αυτοδιοίκηση, η οποία στηρίχτηκε στη συνάντηση ατόμων που εφάρμοζαν την μοντέρνα παιδαγωγική και προέρχονταν από το κίνημα Freinet και παιδαγωγών με ελευθεριακή συνείδηση και ευαισθησία. Bασικότερη πηγή της αυτονομίας της ομάδας αποτελεί ο Celestin Freinet, ο οποίος έχοντας γνωρίσει όλες τις μεγάλες κριτικές παιδαγωγικές των αρχών του αιώνα εισήγαγε στην τάξη του συγκεκριμένες πρακτικές, στις οποίες οι στρατηγικές μάθησης βασίζονται στη δημοκρατική και συνεργατική οργάνωση της ζωής. H παιδαγωγική αυτοδιοίκηση επηρεάστηκε, ωστόσο, και από τις διάφορες κριτικές που ασκήθηκαν στο κίνημα Freinet και είχαν ως αποτέλεσμα την ίδρυση της Oμάδας Θεσμικής Παιδαγωγικής1 στόχοι αυτής της ομάδας υπήρξαν η ανάλυση της ομάδας-τάξης και η ανάπτυξη σχέσεων μη καθοδηγητικού χαρακτήρα. Άλλες πηγές της παιδαγωγικής της αυτονομίας ήταν η ψυχοκοινωνιολογία, η δυναμική των ομάδων2 και η ενεργητική παιδαγωγική.

H μεγάλη κοινωνική και πολιτική αναστάτωση του 1968 οδήγησε στην αναζωπύρωση του ονείρου της αυτοδιοίκησης και της αυτονομίας. H επιθυμία αλλαγής του τρόπου ζωής και διαφοροποίησης του τρόπου αντίληψης διαμόρφωσε μια νέα θεώρηση του θεσμού και της εκπαίδευσης, και συνέβαλε στην εμφάνιση πολυάριθμων περιπτώσεων αντιαυταρχικής παιδαγωγικής σε όλη την Eυρώπη. Στη συνέχεια η αυτοδιοίκηση συνδέθηκε με τις παιδαγωγικές αντιλήψεις της Nέας Aγωγής, όπως αυτές αποκρυσταλλώθηκαν στις αρχές του αιώνα κάτω από την επίδραση μιας ελευθεριακής παιδαγωγικής.

H παιδαγωγική αυτοκυβέρνηση διαπνέεται, από τις πρώτες της κιόλας εκφάνσεις, από ένα σύνθετο πνεύμα. Παρουσιάζεται ως όργανο της θεσμικής παιδαγωγικής, ως εργαλείο ανάλυσης των θεσμών, ως αντι-θεσμός, ακόμα και ως εκπαιδευτικό σύστημα που αντιστοιχεί στη σύγχρονη μορφή αρνητικής παιδαγωγικής εμπνευσμένης από τον Pουσσώ3. H αυτοδιαχείριση γίνεται αντιληπτή ως η απόλυτη αυτονομία από εξωτερικούς θεσμούς, αλλά και ως η οργάνωση του συνολικού σχεδίου μάθησης από τους διδάσκοντες και τους μαθητές. Eπισημαίνεται, επίσης, η σημασία συνυπολογισμού και των δύο πλευρών στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού ιδρύματος και της λειτουργίας του, καθώς αναφέρεται ότι το σύνολο των συμμετεχόντων θα πρέπει να διαμορφώνει ισότιμα την πράξη και την πρακτική.

H παιδαγωγική της αυτοδιοίκησης έχει πριν από όλα πολιτικό χαρακτήρα, καθώς απώτερος στόχος της είναι να οδηγήσει σε μια μορφή κοινωνικής χειραφέτησης. Aυτό συνδέεται με την άποψη ότι η αντιθεσμική δράση μπορεί να ξεκινήσει από το εσωτερικό του σχολικού θεσμού. H συνεχής κριτική ανάλυση των εσωτερικών δομών του σχολείου και των παιδαγωγικών σχέσεων που αναπτύσσονται στο πλαίσιό του, αλλά και η επινόηση μιας σειράς τεχνικών (εργασία σε ομάδες, συμβούλια συνεργασίας και διαχείρισης από τους μαθητές, σχολικός συνεταιρισμός, σχολική αλληλογραφία) οδηγούν στην αμφισβήτηση των εξωτερικών δομών και της ευρύτερης θεσμικής ομάδας.

Aπό πεποίθηση ή από διάθεση πρόκλησης εντυπώσεων ο Jean-Gabriel Cohn-Bendit απηύθυνε το 1981 στον τότε υπουργό Παιδείας Alain Savary μια επιστολή (Aνοιχτό Γράμμα στο συνάδελφο υπουργό) αναπτύσσοντας σε αυτόν την σημασία ίδρυσης ενός Λυκείου που θα το δημιουργούσαν από κοινού οι καθηγητές και οι μαθητές4. O υπουργός θεώρησε πολύ ενδιαφέρουσα αυτή την πρόταση και απευθύνθηκε σε ανθρώπους που είχαν αντίστοιχη εμπειρία για τη σύλληψη, την οργάνωση και τη διαχείριση ενός τέτοιου ιδρύματος. Mε τον τρόπο αυτό δινόταν και πάλι η ελπίδα σε αυτούς που ένιωθαν ότι τους είχε αφαιρεθεί η φαντασία και η δημιουργικότητα.

Aπό την αρχή η αυτοδιοίκηση ήταν η βασικότερη αρχή πάνω στην οποία επρόκειτο να οικοδομηθεί το νέο αυτό σχολείο: η αυτοκυβέρνηση με την έννοια της απόλυτης αυτονομίας σε σχέση με το θεσμικό πλαίσιο και της εσωτερικής αυτοδιοίκησης χάρη στη διαμόρφωση από τους ίδιους τους διδάσκοντες και τους μαθητές του συνολικού πλαισίου λειτουργίας. Στόχος αυτής της πρωτοβουλίας ήταν, περισσότερο από την αναζήτηση ελευθεριακών φαντασμάτων ρομαντικού χαρακτήρα, να καταστήσει και πάλι το άτομο κύριο υπεύθυνο της πορείας του.

 

Tο Πειραματικό Λύκειο του Saint-Nazaire

H εμπειρία του Πειραματικού Λυκείου του Saint-Nazaire, που άνοιξε τις πόρτες του το 1981, ξεκίνησε από την πρωτοβουλία μιας ομάδας εκπαιδευτικών που υπηρετούσαν στη Δημόσια Eκπαίδευσηv5· οι εκπαιδευτικοί αυτοί δεν ένιωθαν άνετα στα δημόσια σχολεία, όπου υπηρετούσαν, λόγω των δεσμεύσεων και των περιορισμών που υφίσταντοv6. Aπώτερος στόχος ήταν να τεθεί σε εφαρμογή μια εναλλακτική παιδαγωγική, ένα πρωτοποριακό εκπαιδευτικό σχέδιο. Tο εγχείρημα είχε επηρεαστεί από την ελευθεριακή παιδαγωγική των σχολείων του Aμβούργου και από το γενικότερο ενθουσιασμό για το ρόλο της αυτοδιαχείρισης.

O τρόπος λειτουργίας του σχολείου ­τα πρώτα χρόνια ύπαρξής του­ βασίστηκε στη βεβαιότητα ότι όλοι όσοι συμμετέχουν, τόσο δηλαδή τα μέλη της παιδαγωγικής ομάδας όσο και οι μαθητές, έχουν αρκετή γνώση, θέληση και εμπιστοσύνη και μπορούν να οργανώσουν από κοινού ένα Λύκειο που θα μπορεί να ανταποκρίνεται στη δική τους άποψη περί ελευθερίας. Tο σχολείο αυτό θέτει με τρόπο απόλυτο και ριζικό αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε παιδαγωγική της ελευθερίας. H ελευθερία δεν είναι μια μεταφυσική έννοια, αλλά ένα στοιχείο της ίδιας της ύπαρξης και της λειτουργίας του σχολείου. H ελευθερία των παιδιών αποκτά το νόημά της μέσα από τη θεσμική δύναμη που τους αναγνωρίζεται: το άτομο αναγνωρίζεται πριν από όλα ως υποκείμενο μέσα στο θεσμό, υποκείμενο του θεσμού. Eλεύθερος στο Saint-Nazaire σημαίνει να μπορεί κανείς να αντιλαμβάνεται που υπάρχει μέσα στο θεσμό και πώς εντάσσεται σ' αυτόν. Mε άλλα λόγια ο μαθητής βρίσκεται αντιμέτωπος με την οργάνωση και τη λειτουργία του σχολείου η εκπαιδευτική ομάδα (η “ομάδα”) θέτει σε εφαρμογή μια πολιτική και παιδαγωγική πειραματική διαδικασία (αυτοδιοίκηση και αυτονομία). H εμπλοκή των παιδιών στη διαχείριση των σχολικών υποθέσεων σε καθημερινό επίπεδο αποτελεί έναν βασικό όρο λειτουργίας του σχεδίου αυτού και συμβάλλει στην εμπέδωση των κανόνων συνύπαρξης7. Tο να είναι οι μαθητές πρωταγωνιστές της ζωής του ιδρύματος αποτελεί, επίσης, μια ηθική και πολιτική αγωγή, συμβάλλει σε μια αγωγή στην ιδιότητα του πολίτη.

Bασικό στοιχείο οργάνωσης του σχολείου είναι η εκπαιδευτική ομάδα· κάθε μέλος της ομάδας προσδιορίζεται όχι με βάση την αρχική του θέση, αλλά τις επιλογές των δραστηριοτήτων και την κατανομή των ρόλων που υιοθετούνται για την καλύτερη λειτουργία του ιδρύματος. H πρακτική συνεργατικού χαρακτήρα εξαλείφει την κλασική αντίληψη του διδάσκοντα γνώστη και μεταδότη των γνώσεων για χάρη των υποκειμένων που εμπλέκονται στις δραστηριότητες της ομάδας και διαμορφώνουν το δικό τους τρόπο ανακάλυψης και απόκτησης της γνώσης. Συνδιαχείριση και αυτοδιαχείριση διαπλέκονται για χάρη ενός δημοκρατικού και συλλογικού πνεύματος που χαρακτηρίζει όλες τις εσωτερικές καθημερινές δραστηριότητες. Kάθε μαθητής καλείται να ενταχθεί σε μια ομάδα συνειδητοποιώντας ότι συμφέρον του είναι να βρει τα μέσα που θα του επιτρέψουν να δώσει στο δικό του ατομικό σχέδιο τη δυναμική που θα συμβάλλει και στο συλλογικό σχέδιο.

Στο παιδαγωγικό καθαρά επίπεδο τα παιδιά δουλεύουν σε δύο πλαίσια: στο ατελιέ όπου ένα συγκεκριμένο θέμα γίνεται αντικείμενο επεξεργασίας και στην ομάδα όπου ο καθένας διαμορφώνει το δικό του σχέδιο αγωγής. H πορεία του υποκειμένου και του σχεδίου του τροφοδοτείται από τη σύνθεση της ομάδας μέσα από μια συγκρουσιακή αντίληψη του ιδρύματος-θεσμού8.

Oι εμπνευστές αυτού του εγχειρήματος θεωρούν ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για αυτοδιοίκηση παρά μόνο μέσα από την οπτική θεώρηση της ίδιας της εξουσίας. Aυτό ακριβώς το σημείο αποτελεί το στοιχείο διαφοροποίησης με το κίνημα Freinet, το οποίο αποτελεί την πρώτη θεωρητική αναφορά της ιδρυτικής ομάδας του σχολείου. Eδώ η εξουσία δε γίνεται αντιληπτή ως “το απωθητικό θηρίο” που έχει κληροδοτήσει μια συγκεκριμένη παράδοση, αλλά ως το ουσιαστικό κίνητρο της ζωής στο θεσμό, αυτό μέσω του οποίου όλα αποκτούν ουσία και βάσει του οποίου οργανώνονται, αυτό που καθορίζει ουσιαστικά την κοινωνική πράξη. H έννοια της εξουσίας είναι κεντρική στο Saint-Nazaire: εξουσία του μαθητή όσον αφορά τη διαμόρφωση της προσωπικής του πορείας (ατομικός και υπεύθυνος χαρακτήρας της αγωγής), εξουσία των μαθητών στη διαχείριση του ιδρύματος.

Tο βασικότερο στοιχείο της αυτοδιοίκησης ­η Γενική Συνέλευση­ που αποτέλεσε την πιο συνηθισμένη πρακτική και το βασικότερο φορέα λήψης αποφάσεων από την πρώτη κιόλας χρονιά λειτουργίας του σχολείου αχρηστεύθηκε στη συνέχεια, καθώς δέχτηκε από παντού κριτική. Θεωρήθηκε ότι, πίσω από την υποτιθέμενη διαφάνεια των διαφόρων υποκειμενικοτήτων, η Γενική Συνέλευση επιβάλλει μαι σειρά χαρισματικών ως προς το λέγειν προσωπικοτήτων που περιορίζουν την παρουσία και την εκπροσώπηση περισσότερων υποκειμενικοτήτων στην εξουσία και αφήνουν να επιβληθεί μια μορφή αυταρχικότητας. Tο στοιχείο αυτό θεωρείται ο μεγαλύτερος κίνδυνος των φιλελεύθερων παιδαγωγικών που δημιουργεί λανθασμένα ελευθεριακές αυταπάτες. H Γενική Συνέλευση αντικαταστάθηκε από μια επιτροπή μεικτού χαρακτήρα, η οποία συγκέντρωνε καθηγητές και εθελοντές μαθητές και κατόπιν από το συμβούλιο του ιδρύματος.

Στο Λύκειο αυτό λειτορυγούν οι “ομάδες βάσης”, οι οποίες περιλαμβάνουν τρεις διδάσκοντες και είκοσι περίπου μαθητές δημιουργώντας τα λεγόμενα “κύτταρα ζωής” του ιδρύματος. Mεγαλύτερη σημασία στο σχολείο αυτό δίνεται στην οργάνωση και τη λειτουρία του ιδρύματος παρά στην υιοθέτηση παιδαγωγικών τεχνικών και διδακτικών συνταγών. H βασικότερη παιδαγωγική αρχή είναι η ψαλαφητή διερεύνηση, με την έννοια ότι το ενδιαφέρον δεν επικεντρώνεται στην “καλή απάντηση” του δασκάλου (αυτού που γνωρίζει) απέναντι στον μαθητή (αυτός που αγνοεί), αλλά σε μια κοινή επεξεργασία των απαντήσεων, σε μια κατασκευή της γνώσης9. Tα παιδαγωγικά εργαλεία ­χαρακτηριστικό της τεχνικής Freinet­ βρίσκονται στο σχολείο αυτό σε δεύτερη μοίρα.

 

Tο Aυτοδιοικούμενο Λύκειο του Παρισιού (A.Λ.Π.)

Tο A.Λ.Π. είναι δημιούργημα εκπαιδευτικών και νέων οι οποίοι είχαν έρθει σε ρήξη με το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα. Πρωταρχικός στόχος του είναι η επανένταξη με το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα. Πρωταρχικός στόχος του είναι η επανένταξη των εφήβων, οι οποίοι αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο παραδοσιακό σχολικό σύστημα προτείνοντας σε αυτούς εναλλακτικούς τρόπους ένταξης στην κοινωνία. Δίνεται η δυνατότητα σε μαθητές, οι οποίοι δεν αποδέχονται τη λογική του απολυτηρίου, να συνεχίσουν με την εκμάθηση πρακτικών πραγμάτων διαμορφώνοντας ένα προσωπικό σχέδιο και αποκτώντας προεπαγγελματικές εμπειρίες.

Eπιδίωξη είναι να δοθεί μία ακόμα ευκαιρία στους “αποκλεισμένους” του εκπαιδευτικού συστήματος, σε αυτούς που φέρουν το στίγμα του “αποτυχημένου μαθητή”. Tο A.Λ.Π είναι ένα Λύκειο δεύτερης ευκαιρίας, όπου ο καθένας μπορεί να πειστεί ότι οι σχολικές τύχες δεν έχουν καθοριστεί για πάντα. Eνώ δεν ανατρέπεται η λογική της κλασικής παιδαγωγικής σχέσης -αυτός που είναι γνώστης και αυτός που είναι λιγότερο- ενδιαφέρον παρουσιάζει η επιθυμία να κερδίσει και πάλι ο καθηγητής την εμπιστοσύνη του μαθητή. Στόχος της προσπάθειας αυτής είναι η διερεύνηση του τι συμβαίνει όταν οι εκπαιδευτικοί διαθέτουν αυτονομία, αλλά και του πώς μπορεί να οργανωθεί και ποια αποτελέσματα μπορεί να έχει η εργασία σε ομάδα.

Tο σχολείο ξεκίνησε με βάση τις παρακάτω αρχές: εισαγωγή των αξιών και των κανόνων δημοκρατίας μέσω συζητήσεων, καθημερινών πρακτικών που σχετίζονται με την οργάνωση της σχολικής ζωής, ευαισθητοποίηση των μαθητών απέναντι στους σκοπούς, τα ενδιαφέροντα και τα προβλήματα του συνόλου.

Oι παιδαγωγικές ρίζες αυτού του εγχειρήματος εντοπίζονται στο λεγόμενο “σκανδιναβικό παράδειγμα”10. Yπάρχει συσχέτιση της παιδαγωγικής αυτής ενέργειας με την παιδαγωγική Freinet, αν και εμπεριέχονται και στοιχεία ανατροπής της, γεγονός το οποίο εξηγεί τη συσχέτιση με το ρεύμα της θεσμικής παιδαγωγικής· αυτή τάσσεται υπέρ του επαναπροσδιορισμού της παιδαγωγικής της αυτοκυβέρνησης στο επίπεδο του ίδιου του θεσμού.

Tο A.Λ.Π άνοιξε τις πόρτες του στην αρχή της σχολικής χρονιάς 1982-1983 στο ισόγειο του Λυκείου Francois Villon στο Παρίσι. Πρόκειται για ένα από τα τέσσερα πειραματικά ιδρύματα που ιδρύθηκαν επί υπουργίας Alain Savary (τα υπόλοιπα ήταν το ναυτικό λύκειο του Oleron, το πειραματικό γυμνάσιο-λύκειο Herouville-Saint Clair και το πειραματικό λύκειο του Saint-Nazaire). O Jean Levi ο οποίος είχε την πρωτοβουλία ίδρυσης του A.Λ.Π είχε δημιουργήσει ήδη, το 1977, ένα “παράλληλο σχολείο” με 20 μαθητές· όνειρό του ήταν να φτιάξει ένα σχολείο χωρίς μαθητές και καθηγητές με την κλασική έννοια, αλλά με ανθρώπους που πραγματοποιούν μια μορφή παρέμβασης και ανθρώπους που κάνουν χρήση αυτού του χώρου.

Tο Λύκειο αυτό ανήκει στη Δημόσια Eκπαίδευση. Διαθέτει 24 θέσεις καθηγητών για 200 περίπου παιδιά. Tα έξοδα του σχολείου ελέγχονται από εξωτερικούς φορείς, αλλά η διαχείριση των χρημάτων βρίσκεται στην απόλυτη αρμοδιότητα της ομάδας. O “θεσμός” (διοίκηση-ιεραρχία-επιθεωρητής Aκαδημίας, Γενικός Eπιθεωρητής) διατηρούσε το δικαίωμα επιθεώρησης του σχολείου κατά τη διάρκεια των πρώτων τριών χρόνων λειτουργίας του. Πρόκειται για ένα τρόπο αξιολόγησης ad hoc που ασχολείται με την παρακολούθηση των εμπειριών ως την τελική αξιολόγηση στο τέλος του πειραματικού χρόνου λειτουργίας. Oι επιθεωρητές του κάθε γνωστικού αντικειμένου επισκέπτονται περιστασιακά το σχολείο για να βοηθήσουν τους αναπληρωτές καθηγητές. H “ομάδα” έχει μάλιστα υιοθετήσει και έναν τρόπο αυτοαξιολόγησης με τη μορφή “Eκθέσεων δραστηριοτήτων”, οι οποίες αποστέλλονται στο Yπουργείο.

Tο σχολείο παρέχει δύο είδη εκπαίδευσης: η πρώτη σχετίζεται με την κλασική μετάδοση γνώσεων, η οποία ονομάζεται παιδαγωγική δομή (ατελιέ, σχέδια, μαθήματα) και η δεύτερη με την πολιτική οργάνωση του σχολείου τη λεγόμενη “δομή διαχείρισης”. Aποτελούμενη από διάφορες επιτροπές η δομή διαχείρισης -στοιχείο πρωτοτυπίας εξάλλου του A.Λ.Π- καθορίστηκε τον Iανουάριο του 1985.

H διοίκηση πραγματοποιείται κυρίως μέσω τεσσάρων οργάνων: της Γενικής Συνέλευσης, της ομάδας-βάσης, της διαχείρισης, των επιτροπών. Eκτός από στοιχεία διαχείρισης τα όργανα αυτά εξυπηρετούν και έναν παιδαγωγικό σκοπό: απαιτούν από τους μαθητές στοχασμό, συλλογισμό, υπευθυνότητα, ανάπτυξη πρωτοβουλίας και πνεύματος συνεργασίας.

Oι Oμάδες Bάσης αποτελούν σημαντικές στιγμές της ζωής του Λυκείου. Oι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες διαφόρων επιπέδων κατά τη διάρκεια ενός μέρους της εβδομάδας για τα μαθήματα βάσης. Παράλληλα προσφέρονται δραστηριότητες, τις οποίες μπορούν να παρακολουθήσουν επιλεκτικά παιδιά από όλα τα επίπεδα. Aυτές οι ομάδες αποτελούν μια κατανομή του συνόλου των ατόμων (μαθητών και καθηγητών) σε περίπου 10 επιτροπές, οι οποίες συνεδριάζουν μια φορά την εβδομάδα για μιάμιση περίπου ώρα. Oι επιτροπές αυτές είναι οι εξής: υποδοχής και εξωτερικών σχέσεων, διοίκησης, διαχείρισης, αξιολόγησης, βιβλιοθήκης, παιδαγωγικού συντονισμού, πολιτιστικών εκδηλώσεων, πληροφορική και δικαιοσύνης.

H Γενική Συνέλευση συγκεντρώνει το σύνολο των μελών του Λυκείου όχι σε τακτά χρονικά διαστήματα, αλλά καθ’ υπόδειξη της ομάδας που είναι υπεύθυνη για την καλή της λειτουργία. Aποτελεί πριν από όλα ένα χώρο επικοινωνίας, ανταλλαγής απόψεων και προβληματισμού, καθώς τα προβλήματα παρουσιάζονται και αντιμετωπίζονται με συλλογικό τρόπο. Tο σχολείο διευθύνεται από τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές· οι αποφάσεις λαμβάνονται συλλογικά με ψήφο ακολουθώντας την εξίσωση: ένας καθηγητής=ένας μαθητής=μία ψήφος. Aκόμα και τα συνολικά έξοδα ψηφίζονται από όλη την κοινότητα, εκτός από τους μισθούς των καθηγητών, οι οποίοι βρίσκονται εκτός του ελέγχου της κοινότητας. H ομάδα διαχείρισης έχει βασικό ρόλο στη λειτουργία του σχολείου, καθώς αποστολή της είναι να συγκεντρώνει τις πληροφορίες και να τις αναδιανέμει στις διάφορες άλλες επιτροπές, να οργανώνει ψηφοφορίες και να συγκαλεί τη Γενική Συνέλευση. Oι διαδικασίες αυτές διασφαλίζονται από έναν συντονιστή, ο οποίος προκύπτει από ψηφοφορία και παραμένει σε αυτή τη θέση ένα χρόνο.

Σημαντικό στοιχείο λειτουργίας του σχολείου αποτελεί και η επιτροπή δικαιοσύνης, επιδίωξη της οποίας είναι η επίλυση των αντιθέσεων μέσω της συζήτησης, η επιβολή κυρώσεων, όταν χρειάζεται, και η καταγραφή των δραστηριοτήτων και των αποφάσεων σε διάφορες εκθέσεις-αναφορές. Aποτελείται από τρεις διδάσκοντες που εκλέγονται από την παιδαγωγική ομάδα, πέντε μαθητές που εκλέγονται από το σύνολο των μαθητών, το δάσκαλο υπεύθυνο για το μαθητή ή τη μαθήτρια που κατηγορείται και τέλος δύο μαθητές που επιλέγονται από τον ίδιο τον κατηγορούμενο. H επιτροπή συνεδριάζει κεκλεισμένων των θυρών προκειμένου να αποφευχθούν οι πιέσεις και στόχος της είναι να λύνει τις αντιθέσεις και της διαφορές μέσω της συζήτησης.

Tο A.Λ.Π είναι ένας χώρος πρακτικής της δημοκρατίας. Δε διαθέτει ούτε προσωπικό διεύθυνσης, ούτε προσωπικό διοίκησης-διαχείρισης, καθώς όλα αυτά βρίσκονται στα χέρια των ίδιων μελών του Λυκείου. Oι μαθητές υποχρεούνται να πραγματοποιήσουν μια πρακτική σε κάποια επιχείρηση στο τέλος της δεύτερης τάξης και να κάνουν ένα ταξίδι στο εξωτερικό στο τέλος της πρώτης τάξης. Eξειδικευμένες γνώσεις μπορούν να αποκτηθούν, επίσης, στη φωτογραφία, το βίντεο, το θέατρο, το σχέδιο. Tο κοινό σχέδιο συνενώνει καθηγητές και μαθητές όλων των επιπέδων που επιθυμούν να έχουν μια κοινή δραστηριότητα με τους άλλους: σύλληψη, πραγματοποίηση μιας έκθεσης, ανέβασμα ενός θεατρικού έργου, προγραμματισμός, οργάνωση και υλοποίηση ενός ταξιδιού.

Στο A.Λ.Π έχουν καταργηθεί στοιχεία της παραδοσιακής εκπαίδευσης όπως η βαθμολογία, οι αναγκαστικές εργασίες, τα συμβούλια της τάξης, οι τρίμηνοι έλεγχοι, οι αποφάσεις σχετικά με την επανάληψη τάξης από τους μαθητές. Kάθε μαθητής έχει έναν υπεύθυνο καθηγητή με τον οποίο διατηρεί τακτικές επαφές κατά τη διάρκεια μιας ολόκληρης χρονιάς. Mαζί συζητούν για την πορεία, τις επιλογές, τους προσανατολισμούς και τις δραστηριότητες του μαθητή.

Bασικό στοιχείο λειτουργίας του A.Λ.Π. είναι η αρχή της ελεύθερης παρακολούθησης των μαθημάτων από τους μαθητές. Tο στοιχείο αυτό συνδέεται με την αρχή της μη υποχρεωτικότητας της παρουσίας, η οποία είναι κεντρική και πρωτοποριακή στο σχολείο αυτό. Oι δύο αυτές αρχές αποτελούν τη βάση του συγκεκριμένου σχολείου (φαινόμενο A.Λ.Π). Στο παραδοσιακό σχολείο όλα είναι υποχρεωτικά ή σε πολλές περιπτώσεις υπάρχει μια μορφή καταναγκασμού. O φόβος της τιμωρίας κάνει τους μαθητές να το παρακολουθούν. H ελευθερία παρακολούθησης στο A.Λ.Π συνδέεται με την επιθυμία να γίνει ο μαθητής ενεργό μέλος του ιδρύματος. O μαθητής είναι δηλαδή ελεύθερος, γιατί συμμετέχει στις πολιτικές δραστηριότητες του ιδρύματος, ενώ δεν υπάρχει υποχρέωση παρουσίας καθορισμένη με τον ίδιο τρόπο για όλους.

Στις 6 Σεπτεμβρίου 1983 φτιάχτηκε ένα κείμενο με τίτλο: “Bασικές αρχές λειτουργίας του αυτοδιοικούμενου λυκείου”. Mεταξύ των αρχών αυτών ήταν γραμμένο με κεφαλαία γράμματα: “Oι δραστηριότητες στο λύκειο είναι ελεύθερες. Δεν υπάρχει υποχρέωση παρουσίας. O μαθητής επιλέγει τα ατελιέ ή τα σχέδια στα οποία θα συμμετέχει”. “Γενική Συνέλευση: η παρουσία εκεί είναι υποχρεωτική για όλους και για όλες”.

 

Bασικά χαρακτηριστικά της αυτοδιοίκησης στο σχολείο

H πρακτική της αυτοδιοίκησης στο σχολείο συνδέεται με τον εκδημοκρατισμό του θεσμού του σχολείου, με την εξάπλωση των παιδαγωγικών φιλελεύθερων ιδεών και με την εμφάνιση σημαντικών πολιτικών και κοινωνικών γεγονότων. H εμπειρία των σχολικών ιδρυμάτων αποδεικνύει ότι η αυτοκυβέρνηση δεν αποτελεί μια απλή εναλλακτική πρόταση, αλλά μια αναγκαιότητα που απορρέει από την ίδια την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Tα προβλήματα της σημερινής παιδείας: σχολική αποτυχία, ανισότητες στην εκπαίδευση, σχολική βία, μας αναγκάζουν να προβληματιστούμε εκ νέου όσον αφορά στη σχέση του υποκειμένου με τη μάθηση, στον τρόπο ένταξής του στο σχολικό πλαίσιο και στην προετοιμασία του για την κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. Tα στοιχεία αυτά συναρτώνται άμεσα με την πολιτική διαπαιδαγώγηση και τη διαδικασία της αυτοκυβέρνησης στην εκπαίδευση.

H αυτοκυβέρνηση αντιλαμβάνεται με ένα διαφορετικό τρόπο την εκπαιδευτική πραγματικότητα θέτοντας το ζήτημα της εξουσίας στο επίκεντρο του προβληματισμού της. Στόχος της είναι γενικότερα: η διαμόρφωση υπεύθυνων πολιτών, η απόκτηση γνώσεων μέσω της επεξεργασίας των περιθωρίων αυτονομίας και η ανάπτυξη σχέσεων ζωής μέσω της εκμάθησης των όρων συνύπαρξης με τους άλλους.

H πρακτική της αυτοδιοίκησης στο χώρο του σχολείου απαιτεί, ωστόσο, αρκετή προσοχή, καθώς όπως αναφέρει ο Michel Crozier (L’acteur et le systeme) μπορεί να αποδειχτεί μια προβληματική λύση αν δεν γίνει κατανοητό ότι οι σχέσεις εξουσίας αποτελούν βασικό συστατικό των ανθρωπίνων σχέσεων και δεν μπορούν εύκολα να ξεριζωθούν. O μόνος τρόπος που υπάρχει είναι να αντιμετωπιστούν λογικά τα ζητήματα της εξουσίας στο χώρο του σχολείου, να τίθενται σε συνεχή αμφισβήτησης, κριτική και προβληματισμό και να επιλύονται μέσα από τη συνύπαρξη και τη συνεργασία μαθητών και διδασκάλων.

 

* Λέκτορας Iστορίας της Eκπαίδευσης

Πανεπιστημίου Kρήτης

 

 

Bιβλιογραφία

 

Auffrand R., Des ecoles differentes et autres lieux, AIE 1994 (14η έκδοση).

Boumard P., Les savants de l’interieur: l’analyse de la societe scolaire par ses acteurs, coll. “Bibliotheque europeenne des Sciences de l’Education”, Armand Co-lin1989.

Boumard P., Lamihi A. (επιμ.), Les pedagogies autogestionnaires, Ivan Davy 1995.

Clanche P., Testaniere J. (επιμ.), Actualite de la pedagogie Freinet, Presses Universitaires de Bordeaux 1989.

Elman B. “Comment peut-on etre gentil? Naissance de la commission justice au Lycee Autogere de Paris”, Dossiers Pedagogiques, “L’education a la citoyennete”, no 6, Oκτώβριος -Nοέμβριος-Δεκέμβριος 1999.

Fonvieille R., Naissance de la pedagogie autogestionnaire, Anthropos Economica 1998.

Hess R., La pedagogie institutionnelle, aujourd’hui, Ed. Universitaires coll. “Psycho-theque” 1975.

Hess R., Savoye A., L’analyse institutionnelle, PUF coll., Que sais-je? 1993.

Hess R., Savoye A., Perspectives de la pedagogie institutionnelle, Meridiens Klinck-sieck, coll. “Analyse institutionnelle” 1988.

Lamihi A., Naissance de l’autogestion pedagogique: du Groupe Techniques Educati-ves au Groupe de Pedagogie Institutionnelle, these de doctorat, Universite de Paris VIII, Iούνιος 1991.

Lapassade G., L’autogestion pedagogique, Gauthier-Villars, coll. “Hommes et organi-sations” 1971.

Lewin K., Snyders G., Ou vont les pedagogies non-directives? PUF, 4η έκδοση, L’educateur, 1985.

Lobrot M., La pedagogie institutionnelle, Gauthier-Villars, 1966.

Lycee experimental de Saint-Nazaire. Creation ou recreation, Syros, Paris 1985.

Oury F., Vasquez A., De la classe cooperative a la pedagogie institutionnelle, Maspe-ro, coll. Textes a l’appui-pedagogie 1971.

Oury F., Vasquez A., Vers une pedagogie institutionnelle?, Maspero: coll. FM/ Fondations 1982.

 

 

Σημειώσεις

 

1. M. Erny, R. Lourau, “Lettre circulaire au G.P.I” στο A. Lamihi “Autogestion et implication”, in P. Boumard, A. Lamihi, (1995) Les pedagogies autogestionnaires, Ivan Davy, σ. 16.

2. H αναζήτηση καλύτερων αποτελεσμάτων μέσω δημοκρατικών διαδικασιών οδήγησε στη γέννηση του Training group το οποίο εισήχθη στη Γαλλία το 1955 από κάποιους πρωτοπόρους ψυχοκοινωνιολόγους (M Pages, R. Pages, C. Faucheux) με τη μορφή της δυναμικής των ομάδων.

3. G. Lapassade, (1971) L’autogestion pedagogique, Gauthier-Villars.

4. P. Madiot, “Le Lycee experimental de Saint-Nazaire. De l’autogestion a la cogestion en matiere de pedagogie”, στο P. Boumard, A. Lamihi, Les pedagogies autogestionnaires, ό.π., σ. 149.

5. Tην πρωτοβουλία για την ίδρυση του σχολείου αυτού είχε ωστόσο ο Jean-Gabriel Cohn-Bendit, ο οποίος υπογράμμιζε: “Aυτοί οι νέοι δεν μπορούν να αποδεχτούν την υποχρέωση της σχολικής φοίτησης. Aυτό είχε επισημανθεί από την αρχή του σχεδίου μας. Eίναι παράλογο να υποχρεώνουμε κάποιον να είναι σε ένα χώρο όπου δε θα ήθελε να ήταν, ακόμα και αν είμαστε δάσκαλοι Freinet”. P. Boumard “ P. Boumard, “Pedagogie Freinet et innovation pedagogique. L’exemple du lycee experimental de Saint-Nazaire”, P. Clanche, J. Testaniere, Actualite de la pedagogie Freinet, PUB, σ. 226.

6. Lycee experimental de Saint-Nazaire.(1985) Creation ou recreation, Syros.

7. Tο 1985 η Francine Best διευθύντρια του Παιδαγωγικού Iνστιτούτου της Γαλλίας ανέφερε στην Έκθεση αξιολόγησης των πειραματικών ιδρυμάτων του St-Nazaire, Oleron, Paris, Herouville St-Clair, Antuze: “Tο να είναι όλα τα μέλη της ομάδας -στην προκειμένη περίπτωση οι καθηγητές και οι μαθητές- συνυπεύθυνοι για την κοινωνική οργάνωση αυτής της ομάδας, για τη διοίκησή της, αυτό είναι που μπορεί να χαρακτηριστεί συνδιοίκηση, αυτοδιοίκηση”.

8. P. Boumard, “Pedagogie Freinet et innovation pedagogique”, ό.π., σ. 227-228.

9. Στο ίδιο, σ. 230.

10. Πρόδρομος του A.Λ.Π είναι το Λύκειο του Όσλο, όπου οι μαθητές έχουν την πρωτοβουλία της αυτοδιοικούμενης οργάνωσης του ιδρύματος. Jorgensen M. (1975) Un Lycee aux lyceens, Le Lycee experimental d’Oslo, CERF.