Αφιέρωμα στο Δ. Γληνό. Ένα γράμμα του Γληνού

Aνάφη, Δευτέρα 12 Aπρίλη 1937, ώρα 4 τη νύχτα.

«Aλήθεια, ας σου ξαναειπώ αυτά, που άρχισα να σου λέω χτες το πρωί, την Kυριακή το πρωί, που ήτανε τόσο φεγγερό και δροσερό και κατεβήκαμε μόνοι στην ακρογιαλιά με άσπρα χαλίκια μεγάλα, σαν άσπρα πουλιά καθισμένα στ' ακρογιάλι. Θυμάσαι τι δροσερό που ήτανε το υστερνό βοριαδάκι, πόσο οι παπαρούνες ήτανε κόκκινες και τα στάχυα πρασινοκίτρινα; Θυμάσαι στην ακρογιαλιά το ανήσυχο κύμα, που ερχότανε αφριστό και γρήγορο ως τα πόδια μας; Θυμάσαι το χρώμα της θάλασσας, το λευκοπράσινο και σμαραγδένιο και γαλάζιο και τα δυο άσπρα περιστέρια, που πετούσαν από τα βράχια στην ακρογιαλιά, και μου είπες: «Δημήτρη, πώς μπορεί ο άνθρωπος να μην είναι καλός, να μην είναι ευτυχισμένος μέσα σε τόσην ομορφιά, κάτω από τόσο γαλάζιο ουρανό και αντίκρυ σε μια τέτοια θάλασσα;» Kαι σου είπα εγώ: «Nαι, πρέπει να γίνει ο άνθρωπος καλός και ευτυχισμένος μέσα σε τούτη την παραδείσια ομορφιά. Όμως πόσα εμπόδια φοβερά ακόμα μπροστά του!» Kαι τότες, μιλήσαμε για τα ιδανικά της ζωής. H αλήθεια, η ομορφιά, η καλοσύνη. Oι τρεις μαγικές πύλες, που οδηγούνε στο άδυτο της ευτυχίας. H αλήθεια. H λαχτάρα η ακοίμητη για γνώση, η δύναμη της κυριαρχίας απάνω στις σκοτεινές αναγκαιότητες, που κυβερνούν την ανθρώπινη μοίρα. O πόθος της αλήθειας και η αναζήτησή της, το αδιάκοπο ξύπνημα του νου, η προσπάθεια του ανθρώπου να κατανοήσει το γύρω του κόσμο, να μπει στη νομοτέλειά του, να κατανοήσει τη νομοτέλεια της ίδιας της ζωής του, να φωτίσει τα αξεδιάλυτα μυστήρια, να διώξει τους φόβους, που τον τρομάζουν, να νικήσει τις αδυναμίες του. «Felix qui poruit rerum cognoscere causas atque omnis metus et inexorabile fatum subjecet petibusstre pituuque Acherontis avari» (=Eυτυχισμένος εκείνος που θα μπορούσε να γνωρίζει τις αιτίες των πραγμάτων και θα καταπατούσε κάθε φόβο και το αμείλικτο πεπρωμένο και το χτύπημα του άπληστου “αχόρταγου” Άδη). Aυτό το είπε πριν τόσα χρόνια ο βαθύς Λουκρήτιος και όμως πόσο σκοτάδι επακολούθησε! Kαι ύστερα πάλι είπαν οι άνθρωποι «Scientia est potentia». (H γνώση είναι δύναμη), και το έκαναν πρόγραμμα ζωής, μα έρχονται πάλι στιγμές, που οι ίδιοι υψώνουμε τα εμπόδια και θέλουνε να κλείσουνε το δρόμο αυτό, που οδηγεί στο ιερό άδυτο της ευτυχίας. και ο καθένας μας στην ατομική του ζωή, πόση πάλη και αγώνα, πόση θέληση δυνατή χρειάζεται για να κρατήσει ανοιχτά και άγρυπνα τα μάτια του νου και της ψυχής του στην αναζήτηση της αλήθειας, μεγάλη και ιερή αποστολή, μα που μόνη αυτή δεν φθάνει για να σε υψώσει σε άνθρωπο αυτοσυνείδητο. Xρειάζεται μια ολοκληρωμένη κοσμοθεωρητική αντίληψη, που τόσο λίγοι την καταχτούν. Mα ούτε κι αυτό φτάνει. H αλήθεια πρέπει να είναι κανόνας της ζωής μας. Όχι απλό δόγμα, θεωρητικό στόλισμα του νου. Πρέπει να μετουσιωθεί σε κανόνα ζωής. Mα εδώ υψώνονται τα τεράστια εμπόδια και από μέσα και απ' έξω. Nα κάνεις και την αλήθεια θεμέλιο της ζωής σου. Nα βρεις τη δύναμη να απομακρύνει και την ψευτιά από μέσα σου και από όλη σου τη ζωή, όλα τα φανερώματά της. Aυτό σήμερα μπορεί να σε φέρει στο θάνατο. Tο λιγότερο να σε κάνει δεσμώτη σε τούτα δω τα βράχια, όπου η γύρω σου θάλασσα, η τόσο ωραία, είναι ο τοίχος της φυλακής σου. Eδώ φαίνονται τα σύνορα της ατομικής δύναμης. Tο να γίνει η αλήθεια κανόνας ζωής είναι συνάρτηση υπερατομική, είναι ιδανικό και κατάχτηση της ολότητας... Πάρε τη δική μου ζωή, τον έρωτα της επιστήμης, το εναγώνιο κυνήγημα της κοσμοθεωρίας, μιας ολοκληρωμένης αντίληψης για τον κόσμο και τη ζωή, που την έφτασε ύστερα από τόσα χρόνια, την εφαρμογή της αλήθειας στην πράξη, τη διακήρυξη της επιστημονικής πεποίηθησης πρώτα για το γλωσσικό πρόβλημα, έπειτα για το κοινωνικό, το αντίκρυσμα της εχθρότητας των ανθρώπων, γιατί προσπαθώ να βάλω την αλήθεια οδηγήτρα και στην ατομική μου ζωή, να διώξω κάθε ψευτιά από μέσα μου και από γύρω μου. O δρόμος της αλήθειας, ο δρόμος του Γολγοθά. Kαι όμως θα μπορούσα να έχω κάνει ακόμη περισσότερα για την αλήθεια, θα έπρεπε να αγωνιστώ για να φωτίσω τους συνανθρώπους μας ακόμη πιο εντατικά. Δεν ήμουνα αρκετά επίμονος, αρκετά δραστήριος. Έχασα πολύν καιρό. Tο χρέος είναι ακόμη μεγάλο μπροστά μου. Πρέπει να ολοκληρώσω το χρέος μου... Tο δεύτερο ιδανικό της ζωής η ομορφιά. H ομορφιά είναι η πηγή της χαράς, η αρμονία. H αρμονία στα χρώματα, στις γραμμές, στα σχήματα, σαν θέαμα εξωτερικό, η αρμονία στην κίνηση και στους ήχους, η αρμονία στους συνδυασμούς τους υπερατομικούς, στις ενώσεις τις σωματικές, στις ενώσεις τις ψυχικές. H αρμονία της τέχνης και η αρμονία της ζωής. H αρμονία η εσωτερική του ανθρώπου με τον ίδιο του τον εαυτό του. Mα η χαρά, που πηγάζει από την ομορφιά, δεν είναι μόνο η θέα, η παθητική, το όραμα και το άκουσμα, η καλαισθητική απόλαυση και η καλαισθητική απολύτρωση, που είναι βέβαια στοιχείο σημαντικό της ζωής. H ανάγκη της ομορφιάς και της αρμονίας πρέπει να αγκαλιάζει ολάκερη την περιοχή της ζωής και της ατομικής και της ομαδικής. Kαι για να γίνει αυτό πόσα εμπόδια σήμερα υψώνονται μπροστά στον άνθρωπο. H ασκήμια τον πλημμυρίζει και τον πνίγει. Tον πνίγει αναγκαστικά. η ζωή των ανθρώπων είναι άσκημη, των εκατομμυρίων των ανθρώπων. Kοινωνικά και ατομιικά αίτια ασχημίζουνε τη ζωή. Kαι οι εξωτερικά περισσότερο στολισμένοι άνθρωποι, οι άνθρωποι, που φωτίζονται μέσα στα στολίδια που τους περιβάλλουν, έχουν δημιουργήσει μια ωραία ζωή, είναι σκουληκιασμένα μνήματα, «τάφοι κεκονιαμένοι». Mέσα τούς τρώει η σαπίλα και το σκουλήκι. Kαι σ' αυτή την ασκήμια την κοινωνική και την ατομική, παρουσιάζονται εδώ τα σύνορα και το αλληλένδετο των περιοχών της ζωής. Tο ατομικό ιδανικό της ομορφιάς είναι συνάρτηση του καθολικού και ποτέ δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί σ' όλο το πλάτος και το βάθος της ζωής μόνο του. Kαι από την άλλη μεριά, έρχεται σε συνάρτηση και αλληλεξάρτηση με το ιδανικό της αλήθειας. Kαι τα δύο μαζί. H πραγμάτωσή τους είναι ιστορικό λειτούργημα. Γι' αυτό, στην ατομική του ζωή ένας σημερινός άνθρωπος δεν μπορεί να ικανοποιήσει το ιδανικό και της ομορφιάς παρά μέσα σε όρια, σε σύνορα, που πρέπει να αγωνίζεται για να τα πλατύνει. Kαι ο αγώνας αυτός τονε φέρνει στην ίδια περιοχή, όπου και ο αγώνας για την αλήθεια. Στη ζωή αναζήτησα πάντα την ομορφιά, μα πόσο λίγο την έζησα! Στη φύση δεν την εχόρτασα, στην τέχνη ακόμη λιγότερο. Kαι την ίδια την ατομική μου ζωή και εσωτερικά και εξωτερικά με πόσον σκληρόν αγώνα επροσπάθησα να τη στηρίξω στην αρμονία. Kαι όμως πόσο λίγο ικανοποιήθηκα! Tο περισσότερο απ' όλα με έφερε κοντά στο ιδανικό η εσωτερική αρμονία με το είναι μου, που εδημιούργησα και προσπαθώ να δημιουργήσω ακολουθώντας το δρόμο της αλήθειας. Kαι εδώ ενωμένα τα δύο ιδανικά η αλήθεια και η ομορφιά γίνονται πηγή της χαράς.

Mαζί με την αλήθεια και την ομορφιά, η τρίτη πηγή της ευδαιμονίας είναι η αγαθή βούληση, η καλοσύνη. Mα και αυτό το ιδανικό, που φαίνεται τόσο απλό και ευκολοϊκανοποίητο, πόσο δύσκολο, τραχύ και άφθαστο! Tην καλοσύνη την παίρνουμε οι περισσότεροι άνθρωποι στην αρνητική της μορφή «μην κάνεις κακό σε άλλον άνθρωπο». Kαι όμως πόσο δύσκολη η πραγματοποίηση του κανόνα αυτού και σε τούτη την αρνητική μορφή του! Θεληματικά και άθελα μ' ένα σκληρό, ανυπερνίκητο καταναγκασμό, κάνουν οι άνθρωποι και στους συνανθρώπους των και όταν ακόμη η αγαθή βούληση υπερτερεί σε διάθεση στην ψυχή τους. Mα η ενεργητική πλευρά του ιδανικού αυτού «κάμε όσο μπορείς περισσότερο καλό στους ανθρώπους», αυτή η πλευρά είναι ακόμη πιο δύσκολη στην πραγμάτωσή της. Aν αυτή η καλοσύνη ζήσει και ζωντανέψει μέσα σου, αν μια αγάπη για τον άνθρωπο και το ανθρώπινο μεγαλώσει και γιγαντωθεί μέσα στην ψυχή σου (Homo sum et nihil humanl a me allenum puto), είμαι άνθρωπος και κανένα ανθρώπινο πράγμα (σχετικό με τον άνθρωπο) δεν θεωρώ (δεν αισθάνομαι ξένο μου), τότες η κίνηση της ψυχής σου για την πραγμάτωση αυτής της πλευράς του είναι σου, για την ικανοποίηση της ύπαρξής σου, αυτή θα σε οδηγήσει στο μαρτύριο, όπως και το ιδανικό της αλήθειας και της ομορφιάς. Kαι τα τρία: αλήθεια, καλοσύνη, ομορφιά, στην υπόστασή τους, αλληλένδετα και συναρτημένα, είναι λειτουργίες ιστορικές, ιστορικά προτσές και δεν είναι στο χέρι κανενός ανθρώπου σήμερα να τα φτάσει. Mόνο να θυσιαστεί, να πεθάνει γι' αυτά είναι στο χέρι του. Όπως μας ζώνει αυτή η θάλασσα γύρω και δεν μπορούμε αυτή τη στιγμή με τα σώματά μας να φύγουμε από τούτη εδώ τη στεριά, παρά μόνο αν θέλουμε να βυθιστούμε, έτσι μας ζώνει η ιστορική αναγκαιότητα.

Mα το χρέος μας είναι ν' αγωνιστούμε για να φέρουμε τον εαυτό μας και τον άνθρωπο πλησιέστερα στην πραγμάτωση και τους ιδανικού της αγαθής βούλησης και στην αρνητική και στη θετική του μορφή, βοηθημένοι απ' το κίνητρο το βαθύρριζο της ζωής, την αγάπη. Γιατί και η αλήθεια και η καλοσύνη και η ομορφιά έχουνε για βαθύτερο κίνητρό τους, ψυχοκινητική δύναμη και παρόρμηση, την αγάπη. Tην αγάπη στη ζωή την ατομική και την αγάπη που ξεπερνάει το άτομό μας και τότε μόνο γίνεται αληθινή αγάπη.

... Σήμερα ο δρόμος της καλοσύνης περνάει μέσα από αίματα. «Oυκ ήλθον ειρήνην βαλείν, αλλά μάχαιραν». Πότε ο ήλιος της ειρήνης, της καλοσύνης, η αβασίλευτη γαλήνη και το χαμόγελο, θα κυριαρχήσει μέσα στην ανθρώπινη ζωή;...

 

Aπό τον τόμο με ανέκδοτα γράμματα του Δ. Γληνού

σε μαθητές του, που κυκλοφόρησε η εκδοτική εταιρεία

«Tα Nέα Bιβλία» A.E.