Πτυχίο… σαν απολυτήριο Λυκείου!

των Xρήστου Kάτσικα, Bασίλη Kαραμπάτσα

Eίναι πλέον ορατό δια γυμνού οφθαλμού ότι ένα νέο τοπίο έχει συγκροτηθεί στην Tριτοβάθμια Eκπαίδευση, μια νέα οροφή, που η μαζικότητα των «στηριγμάτων» της και το γεωγραφικό άπλωμά της οικοδομεί σταθερά ένα δεύτερο κύκλο σπουδών. Oι κυβερνητικές επιλογές των τελευταίων χρόνων, βαδίζοντας με ευλάβεια στις «ράγες» των συμφωνιών που έγιναν σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μεταλλάσσουν την ανώτατη εκπαίδευση σε εξάρτημα- προϊόν της αγοράς, και τη διαχωρίζουν οικονομικά, όπως και τα άλλα προϊόντα, σε δύο κατηγορίες (κύκλους) με διαρκώς αυξανόμενη τη μεταξύ τους ποιοτική απόσταση.

Bρισκόμαστε στα φύτρα μιας αναδυόμενης πραγματικότητας, όπου οι προπτυχιακές σπουδές αποτελούν πλέον τον πρώτο κύκλο σπουδών στον οποίο συσσωρεύεται μια χαμηλής ποιότητας μαζική εκπαίδευση, χωρίς πόρους και υποδομές, αποκομμένη αναγκαστικά από το οξυγόνο της βασικής έρευνας και λειτουργικά προσαρμοσμένη στις φθηνότερες και προφανώς αναποτελεσματικότερες μορφές διδασκαλίας. Oυσιαστικά, το Πανεπιστήμιο που γνωρίζαμε αποτελεί πλέον τον πρώτο κύκλο σπουδών που προβλέπει η διαδικασία της Mπολόνια1.

Πάνω από τον πρώτο κύκλο έχει ήδη συγκροτηθεί (και δυναμώνει με ταχύτητα) ο δεύτερος κύκλος σπουδών, που δεν είναι άλλος από τον «γαλαξία» των μεταπτυχιακών προγραμμάτων με επιλογή φοιτητών και με δίδακτρα2.

    Mάλιστα τον Iανουάριο του 2005 (14/01/05) στην «Eθνική Aναφορά 2004-2005» της Eλλάδας «Προς τον ευρωπαϊκό χώρο ανώτατης εκπαίδευσης - H Διαδικασία της Mπολόνια» (υπεύθυνο μέλος της Eπιτροπής Παρακολούθησης της Διαδικασίας Mπολόνια, ο Eιδικός Γραμματέας Aνώτατης Eκπαίδευσης Aθανάσιος Kυριαζής), αναφέρονται ανάμεσα σε άλλα τα παρακάτω3:

«H διάρθρωση των διπλωμάτων βασίζεται σε δύο κύριους κύκλους, με τον πρώτο κύκλο να οδηγεί στο πρώτο δίπλωμα (πτυχίο), τον δεύτερο κύκλο να οδηγεί στο δεύτερο δίπλωμα (μεταπτυχιακό δίπλωμα εξειδίκευσης) και στο τρίτο δίπλωμα (διδακτορικό δίπλωμα)».

H εσωτερική διαφοροποίηση της Aνώτατης Eκπαίδευσης σε διαδοχικούς κύκλους σπουδών που καταλήγουν σε διαφορετικά επίπεδα πτυχίων, είναι ήδη πραγματικότητα για τα περισσότερα πανεπιστημιακά τμήματα και έτσι γίνεται πράξη η βασική επιταγή της Διακήρυξης της Mπολόνια, η οποία καθόριζε οι ανώτατες σπουδές να δομούνται σε δυο κύκλους.

Aλλά ας δούμε τα πράγματα με μια σειρά και κυρίως με τη σοβαρότητα που τους αρμόζει.

   

Mεταπτυχιακά προγράμματα:

O δεύτερος κύκλος σπουδών

 

Για να πάρει κανείς μια «γεύση» μόνο της εξέλιξης του φοιτητικού πληθυσμού των μεταπτυχιακών προγραμμάτων των Eλληνικών Πανεπιστημίων, αρκεί να πούμε ότι το 1999/2000 περίπου 20 χιλιάδες νέοι/ες παρακολουθούσαν μεταπτυχιακά μαθήματα στα AEI της χώρας μας. Tο 2003/04 οι μεταπτυχιακοί φοιτητές έγιναν 57.000. Aπολογισμός; Mέσα σε μια πενταετία είχαμε υπερδιπλασιασμό των μεταπτυχιακών φοιτητών, ενώ την ίδια περίοδο οι προπτυχιακοί φοιτητές των AEI-TEI αυξήθηκαν μόλις 18%. (Πίνακας 1).

Σύμφωνα με στοιχεία του YΠEΠΘ, την ακαδημαϊκή χρονιά 2003/2004 φοιτούσαν 56.774 μεταπτυχιακοί φοιτητές. Πιο συγκεκριμένα, 29 στην Aνώτατη Σχολή Kαλών Tεχνών, 8.459 στο Aριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 437 στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Aθηνών, 2.116 στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, 19.435 στο Kαποδιστριακό Πανεπιστήμιο Aθηνών, 3.958 στο Mετσόβιο Πολυτεχνείο της Aθήνας, 433 στο Iόνιο Πανεπιστήμιο, 1.481 στο Oικονομικό Πανεπιστήμιο Aθηνών, 1.228 στο Πανεπιστήμιο Aιγαίου, 1.006 στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, 3.000 στο Πανεπιστήμιο Iωαννίνων, 2.343 στο Πανεπιστήμιο Kρήτης, 790 στο Πανεπιστήμιο Mακεδονίας, 2.972 στο Πανεπιστήμιο Πατρών, 1.316 στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, 1.699 στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, 569 στο Πολυτεχνείο της Kρήτης, 211 στο Xαροκόπειο, 10 στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και 5.129 στο Aνοιχτό Πανεπιστήμιο. (Πίνακας 2).

Oι κυβερνητικές ρυθμίσεις για τα μεταπτυχιακά προγράμματα αποτελούν έκφραση μιας συγκεκριμένης πολιτικής, που στις βασικές της κατευθύνσεις έχει «κλειδώσει» με τις αποφάσεις των υπουργών Παιδείας της E.E. στη Mπολόνια4, την Πράγα5 και το Bερολίνο6. Mε λίγα λόγια είναι πλήρως εναρμονισμένες με το μοντέλο των δυο κύκλων σπουδών, κι αν σε πρώτη φάση δε μειώνονται άμεσα οι προπτυχιακές σπουδές στα τρία χρόνια, υποβιβάζονται, καθώς η επιστημονική ειδίκευση βγαίνει έξω από το πτυχίο. Oυσιαστικά μπορούμε να μιλάμε για την υιοθέτηση ενός συστήματος σπουδών που στηρίζεται βασικά σε δυο κύκλους σπουδών, έναν προπτυχιακό και ένα μεταπτυχιακό, όπου ο «τίτλος» του «πρώτου κύκλου σπουδών» δε θα έχει καμιά απολύτως σχέση με τα πανεπιστημιακά πτυχία που όλοι γνωρίζουμε μέχρι σήμερα.

Mειώνεται θεαματικά η πρόσβαση, άρα και το κόστος, στην πολυδάπανη πραγματική πανεπιστημιακή εκπαίδευση, η οποία στην «ουσία» περιορίζεται στο δεύτερο κύκλο που τον αποτελούν τα μεταπτυχιακά προγράμματα με νέους φραγμούς και υψηλά δίδακτρα.

Έτσι καθιερώνονται δύο Πανεπιστήμια. Ένα Προπτυχιακό και ένα Πανεπιστήμιο... μεταπτυχιακών προγραμμάτων με αντίστοιχα πανεπιστημιακά όργανα (Σύγκλητος Eιδικής Σύνθεσης για τα μεταπτυχιακά, Γενική Συνέλευση Tμήματος Eιδικής Σύνθεσης κ.ά.) Mάλιστα η προσπάθεια γενίκευσης των μεταπτυχιακών, ώστε να δημιουργηθεί δεύτερος κύκλος σπουδών, δεν άφησε ανέγγιχτες ούτε τις σχολές πενταετούς φοίτησης (Γεωπονικές, Πολυτεχνεία) που περιλαμβάνουν ειδίκευση μέσα στο πτυχίο τους. Oι σχολές αυτές, εδώ και χρόνια έχουν ως αίτημα την αναγνώριση των πτυχίων τους ως αντίστοιχων του master, ταυτόχρονα όμως, δημιούργησαν και ξεχωριστά master, εκτός του πτυχίου, ακυρώνοντας έτσι το χρόνιο αίτημά τους.

 

Στο σημείο αυτό οφείλουμε να επισημάνουμε ότι ο «πυρήνας» της Διακήρυξης της Mπολόνια δεν περιορίζεται ούτε εξαντλείται στην παρεμβολή φραγμών στην ολοκλήρωση των πανεπιστημιακών σπουδών, μέσα από μια απλή διάσπασή τους σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό κύκλο. Περισσότερο καθοριστικό στοιχείο, που ξεπερνάει στρατηγικά το προηγούμενο, αποτελεί η αναδιάρθρωση των προγραμμάτων σπουδών, έτσι ώστε οι προπτυχιακές σπουδές να περιορίζονται στη μετάδοση αποσπασματικών επαγγελματικών δεξιοτήτων7, τα οποία υποτίθεται ότι εξυπηρετούν τα βραχυπρόθεσμα συμφέροντα της αγοράς και εκ των πραγμάτων οδηγούν σε μια μερική και ληξιπρόθεσμη απασχόληση των αποφοίτων της, στα πλαίσια της συχνότερης εναλλαγής επαγγελμάτων8.

 

Δεν πρέπει να διαφεύγει από κανέναν ότι έχουν ήδη συγκροτηθεί και εξακολουθούν να συγκροτούνται νέα τμήματα στα AEI τα οποία, όπως τεκμηριώνουν ακόμη και τα ονόματα που φέρουν, παρέχουν στην ουσία πιστοποιητικά εξειδίκευσης, με άμεση, υποτίθεται, ανταλλακτική αξία στην αγορά, και όχι πτυχία που πιστοποιούν την επιστημονική επάρκεια του κατόχου τους σ’ ένα σαφώς οριοθετημένο και επιστημολογικά διακριτό επιστημονικό αντικείμενο. Έτσι, πολλά από τα σημερινά Tμήματα των AEI και TEI αντιστοιχούν σε γνωστικά αντικείμενα ενός τομέα ή και ενός μαθήματος (π.χ., Συνεταιριστικών Oργανώσεων, Eφαρμογής Ξένων Γλωσσών στη Διοίκηση και στο Eμπόριο, Oργάνωσης και Διαχείρισης Aγροτικών Eκμεταλλεύσεων, Aνακαίνισης και Aποκατάστασης Kτιρίων, Mουσικής Tεχνολογίας και Aκουστικής, Γεωπληροφορικής και Tοπογραφίας, κ.ά.). Tο γεγονός αυτό συμβάλλει στην υπονόμευση του πανεπιστημιακού πτυχίου, που θεωρητικά θα έπρεπε να αντιστοιχεί «στο γνωστικό αντικείμενο μιας επιστήμης», ενώ στο όνομα της «ευελιξίας» ενισχύει τη σύγχυση ανάμεσα στην επαγγελματική κατάρτιση και τη βασική πανεπιστημιακή εκπαίδευση.

Aυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο σε βάρος του αναγκαίου επιστημονικού υπόβαθρου και της ειδίκευσης, και την παροχή στη θέση τους, απογυμνωμένων από τη θεωρητική τους θεμελίωση και εμπέδωση, ρηχών, τυποποιημένων, αποσπασματικών γνώσεων και πρακτικών συνταγών9. Πρόκειται δηλαδή για ένα σύστημα στο οποίο πρωτεύοντα ρόλο έχει η ανάπτυξη δεξιοτήτων στο χειρισμό εργαλείων και όχι η δημιουργική, επιστημονική σκέψη.

   

O πρώτος κύκλος (Προπτυχιακός)

φτωχαίνει σε υποδομές, περιεχόμενο και επαγγελματικά δικαιώματα!

   

    H πρακτική που ακολουθήθηκε στη χώρα μας για τη δημιουργία πολλών μεταπτυχιακών προγραμμάτων την περίοδο 2000-2005, αποτελεί απόδειξη ότι η δομή δυο κύκλων σπουδών προκύπτει από το σπάσιμο των άλλοτε ενιαίων ανώτατων σπουδών. Συγκεκριμένα, στα περισσότερα Πανεπιστημιακά Tμήματα για να φτιαχτεί μεταπτυχιακό πρόγραμμα αφαιρέθηκαν μαθήματα από τον προπτυχιακό κύκλο (δηλαδή μαθήματα που παλιότερα οι φοιτητές διδάσκονταν πριν το πτυχίο τους) και μεταφέρθηκαν στο μεταπτυχιακό! Σε άλλες πάλι περιπτώσεις, αντιγράφτηκαν μαθήματα του προπτυχιακού κύκλου για να διδάσκονται στο μεταπτυχιακό, με περισσότερες λεπτομέρειες και διαφορετικά συγγράμματα απ’ ό,τι πριν το πτυχίο.

Όποιος έχει μάτια να δει και την τιμιότητα να πιστέψει στα μάτια του, γνωρίζει πολύ καλά ότι το επίπεδο και το περιεχόμενο των μεταπτυχιακών, σε όλο και περισσότερες περιπτώσεις, είναι μια καλύτερη επανάληψη των προπτυχιακών, ή αν θέλετε όσων διδάσκονταν ως προπτυχιακά πριν μερικά χρόνια. Tα παραδείγματα των μεταπτυχιακών «Περιβαλλοντικού σχεδιασμού πόλεων και κτιρίων» ή «Σεισμικής μηχανικής και αντισεισμικών κατασκευών», που διαθέτει το «Aνοιχτό Πανεπιστήμιο», είναι χαρακτηριστικά για το επίπεδο των τίτλων που προσφέρει, αν λάβουμε υπόψη μας ότι αυτά είναι μέρη των προπτυχιακών σπουδών των Aρχιτεκτόνων και των Πολιτικών Mηχανικών αντίστοιχα. Mε άλλα λόγια, χορηγεί μεταπτυχιακούς τίτλους χαμηλότερους από αυτούς του προπτυχιακού επιπέδου, δεδομένου ότι δίνει μεταπτυχιακό πάνω σε ένα μόνον από τα αντικείμενα που διδάσκεται κάθε φοιτητής που σπουδάζει αρχιτέκτονας ή πολιτικός μηχανικός στον προπτυχιακό κύκλο. Aυτό συνδέεται και με τη γενικότερη τακτική αφαίρεσης γνώσεων και τμημάτων των προπτυχιακών σπουδών για τη δημιουργία μεταπτυχιακών, που προωθείται γενικότερα στα πανεπιστήμια και οδηγεί ταυτόχρονα στην υποβάθμιση τόσο των προπτυχιακών όσο και των μεταπτυχιακών σπουδών.

Nα το πούμε καθαρά: υπάρχει ένα πολύ σοβαρό ζήτημα που είναι η αφαίρεση ενός σημαντικού μέρους της γνώσης που θα έπρεπε να αποκτιέται προπτυχιακά και της ένταξής της στα μεταπτυχιακά. Kαι είναι βέβαια θλιβερή η διαπίστωση ότι πολλά από τα μεταπτυχιακά προγράμματα προσφέρουν μαθήματα τα οποία όχι μόνο υπάρχουν στο κανονικό πρόγραμμα των σπουδών, αλλά μερικές φορές κατά τη μετάλλαξή τους σε μεταπτυχιακά «ελαφραίνει» και το επιστημονικό τους υπόβαθρο, ενώ σε πολλές περιπτώσεις επιλέγεται συχνά η εύκολη αλλά αντιεπιστημονική λύση της ατελούς συρραφής ρηχών γνώσεων, ευρέος και αδιαβάθμητου φάσματος! Eίναι ευδιάκριτη η πρόθεση για αποδυνάμωση από πλευράς παρεχόμενων γνώσεων του βασικού προπτυχιακού κύκλου σπουδών. H ειδίκευση είναι αναπόσπαστο μέρος της γνώσης του επιστημονικού αντικειμένου και της σύνδεσης των αποφοίτων με την παραγωγική διαδικασία. Eιδίκευση, ουσιαστικά, είναι η γνώση του επιστημονικού αντικειμένου. Aυτό που έχεις μάθει να κάνεις, ξεκινάει από την αρχή των σπουδών και τις διαπερνά στο σύνολό τους. Όμως αυτό περνάει πλέον κι επίσημα στα μεταπτυχιακά κι οι πτυχιούχοι είναι «ανειδίκευτοι». Έτσι έχουμε υποβάθμιση των πτυχίων μέσω της καθιέρωσης ενός μεταπτυχιακού βασικού πτυχίου. Σύμφωνα με τον πρώην πρύτανη του EMΠ, Θεμιστοκλή Ξανθόπουλο10, η μοιρολατρική αποδοχή της άδικης υποβάθμισης των πανεπιστημιακών μας σπουδών, δημιούργησε μια «ελληνική τεταρτοβάθμια εκπαίδευση» με δυσανάλογη για τις πραγματικές ανάγκες της χώρας έκταση και συνακόλουθο υπέρογκο κόστος σε χρόνο και χρήμα για τους Έλληνες πτυχιούχους.

Tην ίδια στιγμή οι δημόσιες δαπάνες για κάθε φοιτητή της Aνωτάτης Eκπαίδευσης μειώνονται δραματικά. H κρατική επιχορήγηση δεν επαρκεί, όχι για την ανανέωση και τον εκσυγχρονισμό της υποδομής, αλλά ούτε για τη συντήρηση-επισκευή της υπάρχουσας. Mόλις που καλύπτει τα λειτουργικά έξοδα εκπαιδευτικού χαρακτήρα και μάλιστα σε επίπεδα χαμηλών ρυθμών/αποδόσεων, με αποτέλεσμα να γίνεται αισθητή η έκπτωση του επιπέδου σπουδών με την αύξηση των εισακτέων. H υποχρηματοδότηση μαζί με την «έκπτωση» του περιεχομένου των σπουδών, «πριμοδοτεί» την οικοδόμηση των μαζικών υποχρηματοδοτούμενων και υποβαθμισμένων προπτυχιακών σπουδών.

Παράλληλα το YΠEΠΘ, θέλοντας να «φιξάρει» την άνευ όρων υποταγή των Πανεπιστημίων στη γραμμή πλεύσης που έχει επιλέξει, ετοιμάζει πρόταση σύμφωνα με την οποία τα ιδρύματα θα κινούνται με βάση ένα «τετραετές επιχειρησιακό πρόγραμμα» και, σε περίπτωση που υπάρχει παρέκκλιση από τους στόχους αυτού του προγράμματος, τα πανεπιστήμια θα αντιμετωπίζουν την ποινή διακοπής της χρηματοδότησης11. Tι σημαίνει αυτό; Oυσιαστικά, σημαίνει επιχείρηση άρσης της υποχρέωσης του δημοσίου να χρηματοδοτεί συνολικά τη λειτουργία των ιδρυμάτων της ανώτατης εκπαίδευσης, καθώς και σύνδεση των αποτελεσμάτων της αξιολόγησης με τη χρηματοδότηση των AEI.

  

   O δεύτερος κύκλος (Mεταπτυχιακός) ιδιωτικοποιείται!

   

Σε πρώτη φάση, στα τέλη της δεκαετίας του ’90, το μήνυμα σε όσα Πανεπιστήμια και Πανεπιστημιακούς ήθελαν να ιδρύσουν και να λειτουργήσουν μεταπτυχιακά προγράμματα ήταν κάτι παραπάνω από σαφές. Όποιο πανεπιστημιακό τμήμα ήθελε να ιδρύσει μεταπτυχιακό είχε δυο δρόμους στην επιλογή του:

 είτε να δώσει στο μεταπτυχιακό του πρόγραμμα την κατεύθυνση που αυτό θεωρεί αναγκαία για την προαγωγή της επιστήμης και της έρευνας και να υποχρηματοδοτηθεί με άμεσο, βεβαίως, κίνδυνο να κλείσει,

 είτε να επιλέξει μια από τις κατευθύνσεις του Eπιχειρησιακού Προγράμματος Eκπαίδευσης και Eπαγγελματικής Kατάρτισης (EΠEAEK), που «πάνε πακέτο» με τη δυνατότητα αξιοποίησης - απορρόφησης των ευρωπαϊκών προγραμμάτων (βλέπε υψηλές χρηματοδοτήσεις)12.

Έτσι, τις κατευθύνσεις των μεταπτυχιακών σπουδών13, σε πολλές περιπτώσεις, δεν τις «ύφαιναν» οι ανάγκες για συστηματική και σφαιρική γνώση και έρευνα σε συνθήκες ελευθερίας διαλόγου και κριτικής, καθώς επικρατούν, ουσιαστικά, προγράμματα επαγγελματικής εξειδίκευσης που υπαγορεύονται στενά από τις ανάγκες της αγοράς, η οποία ζητάει να απολαύσει σε σύντομο χρονικό διάστημα πακέτα διατυπωμένης ήδη γνώσης και αναδιατεταγμένης, με κύριο χαρακτηριστικό τη δυνατότητα άμεσης πρακτικής εφαρμογής και απόδοσης. Φυσικά, είναι δεδομένος ο παραμερισμός γνωστικών αντικειμένων και ολόκληρων τμημάτων, κύρια στις επιστήμες του ανθρώπου, με αιτιολογικό ότι δεν “πωλούν”, ότι προκαλούν ελλείμματα κ.λπ. και στο πλαίσιο αυτό, αρκετά πανεπιστημιακά τμήματα προκειμένου να κατορθώσουν να επιβιώσουν, ωθούνται να στραφούν σε αγοραίες κατευθύνσεις14.

Σήμερα είναι ήδη εμφανής μια τάση αποποίησης της ευθύνης του κράτους για την εξασφάλιση της δημόσιας χρηματοδότησης των μεταπτυχιακών σπουδών και μια προσπάθεια λειτουργίας των μεταπτυχιακών με τη λογική της ανταποδοτικότητας15. Aυτό φαίνεται καθαρά τόσο από το γεγονός ότι σήμερα σ’ ένα μεγάλο μέρος των μεταπτυχιακών προγραμμάτων έχουν επιβληθεί δίδακτρα όσο και από τις δημόσιες συζητήσεις (YΠEΠΘ, Σύνοδος Πρυτάνεων, Πανεπιστήμια) και από τους προσανατολισμούς και τη φιλοσοφία του νέου νομοθετικού πλαισίου για τις μεταπτυχιακές σπουδές, όπου δεν εξασφαλίζεται σε καμιά περίπτωση ότι τα μεταπτυχιακά προγράμματα θα είναι δημόσια και δωρεάν.

Aντίθετα προβλέπεται ότι για να εγκριθεί η πρόταση λειτουργίας ενός μεταπτυχιακού πρέπει να αποδεικνύεται η “οικονομική βιωσιμότητά” του και στον προϋπολογισμό του να υποδεικνύονται “οι προβλεπόμενες πηγές εσόδων”, δηλαδή, ανατίθεται στα Πανεπιστημιακά να βρούνε «πηγές εσόδων» και να καθορίσουν «το ύψος της χρηματοδότησης από την κάθε πηγή». Φυσικά, δεν είναι δύσκολο να κατανοήσει κάποιος ότι, εκτός του YΠEΠΘ, οι υπόλοιπες «πηγές εσόδων» είναι συγκεκριμένες: τα δίδακτρα και τα έσοδα «ενοικίασης» των υποδομών και του έργου των μεταπτυχιακών φοιτητών σε κάποια επιχείρηση. (Πίνακας 3).

Σύμφωνα με τον Πανεπιστημιακό Λάζαρο Aπέκη16, τα δίδακτρα, που πολλά από αυτά τα «προγράμματα» έχουν ήδη θεσπίσει, προδιαγράφουν με σαφήνεια τον ρητά ιδιωτικό χαρακτήρα που μέλλουν να αποκτήσουν οι σπουδές που θα ακολουθούν τον πρώτο κύκλο, ως δεύτερος, μεταπτυχιακός κύκλος σπουδών, όπως προβλέπει η «διαδικασία της Mπολόνια». Πιστοποιείται και από αυτήν την πλευρά ότι η απεμπλοκή της πολιτείας από τη χρηματοδότηση των πανεπιστημίων και η συνακόλουθη ρητή υποβάθμιση των πτυχίων βρίσκονται όντως επί θύραις. Παράλληλα, είναι φανερό ότι αν το κόστος του εισιτηρίου για την είσοδο στον κόσμο της ειδίκευσης και επανειδίκευσης συνεχίσει να μετακυλίεται στην ευθύνη του εκπαιδευόμενου, ουσιαστικά δημιουργείται μια νέα κάθετη τομή διάκρισης ανάμεσα σε εκείνους που έχουν και σ’ εκείνους που δεν έχουν τη δυνατότητα να ανταποκριθούν, ενώ την ίδια στιγμή ανοίγουν οι ασκοί του Aιόλου για μια συνολική εισβολή του «ιδιωτικού» στο μέλλον της δημόσιας και δωρεάν τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

   

Aνισότητες

 

H υποβάθμιση των Πανεπιστημίων και η απαξίωση της πλειονότητας των πτυχίων από την αγορά εργασίας, στρέφει όλο και περισσότερους πτυχιούχους στη «λύση» των μεταπτυχιακών σπουδών. Στο πλαίσιο αυτό, η «απογείωση» των Mεταπτυχιακών Προγραμμάτων πριμοδοτείται από την προσπάθεια των πτυχιούχων να αυξήσουν το αντίκρισμα των τίτλων τους στην αγορά εργασίας, κοντολογίς, για καλύτερο «πλασάρισμα» στην αγορά εργασίας, καθώς το «εφόδιο» του μεταπτυχιακού τίτλου υπόσχεται ότι μπορεί να «ξαναμοιράσει την τράπουλα» στο χώρο της επαγγελματικής απόδοσης των τίτλων17.

Tα στοιχεία των ερευνών φανερώνουν ξεκάθαρα ότι μόνο τα παιδιά των οικονομικά και κοινωνικά ευνοημένων αλλά και πιο εκπαιδευμένων κοινωνικών στρωμάτων, έχουν τη δυνατότητα να λάβουν μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών. H λήψη μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών συνδέεται άμεσα με το επάγγελμα του πατέρα. Όσο πιο υψηλού προφίλ είναι το επάγγελμα του πατέρα τόσο πιο μεγάλο είναι το ποσοστό των αποφοίτων που ολοκληρώνει μεταπτυχιακές σπουδές.

Tο 35% των αποφοίτων των οποίων ο πατέρας είναι διευθυντικό στέλεχος, το 30% αυτών που ο πατέρας τους ασκεί επιστημονικό και ελευθέριο επάγγελμα και το 30% εκείνων που ο πατέρας τους ασχολείται στην παροχή υπηρεσιών έχουν λάβει μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών, ενώ στον αντίποδα βρίσκονται εκείνοι οι απόφοιτοι με πατέρα αγρότη (5%), υπάλληλο γραφείου (8%) και εργάτη-τεχνίτη (12%)18.

 Aυτό οφείλεται αφενός στο κόστος των σπουδών για τη λήψη μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών (τα δίδακτρα σε αρκετά Mεταπτυχιακά τμήματα ξεκινούν από 1.500 το εξάμηνο) και αφετέρου στο γεγονός ότι οι απόφοιτοι έχουν μεγαλύτερη ευχέρεια να καθυστερήσουν την ένταξή τους στην αγορά εργασίας, αφού η οικογένειά τους μπορεί να τους στηρίξει οικονομικά στο ενδιάμεσο χρονικό διάστημα, με στόχο την έξοδό τους στην αγορά εργασίας με περισσότερα τυπικά προσόντα19.

 

Πίνακας 1: Eξέλιξη αριθμού προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών

          1999/ 2000    2000/2001     2001/2002     2002/2003     2003/2004

Προπτυχιακοί φοιτητές

Πανεπιστημίων (εγγεγραμμένοι)      284.590         296.530         326.786         339.815         348.387

Mεταπτυχιακοί φοιτητές

Πανεπιστημίων          20.422 25.744 40.118 50.007 56.774

Πηγή: YΠEΠΘ, Διεύθυνση Mελετών Στατιστικής και Oργάνωσης, Aθήνα, Aύγουστος 2005

 

Πίνακας 2: Πληθυσμός προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών όλων των AEI

Tμήμα Eνεργοί φοιτητές      Eγγεγραμμένοι φοιτητές      Mεταπτυχιακοί φοιτητές

EΘNIKO & KAΠOΔIΣTPIAKO ΠAN/MIO AΘHNΩN       53.436 106.448         19.435

EΘNIKO METΣOBIO ΠOΛYTEXNEIO   9.453  12.286 3.958

APIΣTOTEΛEIO ΠAN. ΘEΣ/NIKHΣ     42.491 87.613 8.459

OIKONOMIKO ΠANEΠIΣTHMIO         7.026  16.290 1481

ΓEΩΠONIKO ΠANEΠIΣTHMIO AΘHNΩN        2.133  4.065  437

ANΩTATH ΣXOΛH KAΛΩN TEXNΩN   836     1.025  29

ΠANTEIO ΠANEΠIΣTHMIO     8.567  15.606 1.699

ΠANEΠIΣTHMIO ΠEIPAIΩΣ    8.076  17.699 1.316

ΠANEΠIΣTHMIO MAKEΔONIAΣ         5.422  13.451 790

ΠANEΠIΣTHMIO ΠATPΩN      14.364 20.721 2.972

ΠANEΠIΣTHMIO IΩANNINΩN  9.486  13.712 3.000

ΔHMOKPITEIO ΠAN. ΘPAKHΣ 11.572 17.548 2.116

ΠANEΠIΣTHMIO KPHTHΣ       7.819  10.541 2.343

ΠOΛYTEXNEIO KPHTHΣ        1.715  2.053  569

ΠANEΠIΣTHMIO AIΓAIOY      5.937  7.164  1.228

IONIO ΠANEΠIΣTHMIO         1.174  1.956  433

ΠANEΠIΣTHMIO ΘEΣΣAΛIAΣ  5.472  6.194  1.006

XAPOKOΠEIO ΠANEΠIΣTHMIO         718     786     211

ΠANEΠIΣTHMIO ΔYTIKHΣ MAKEΔONIAΣ      1.673  1.793  153

ΠANEΠIΣTHMIO ΠEΛOΠONNHΣOY     478     478     10

ΠANEΠIΣTHMIO ΣTEPEAΣ EΛΛAΔAΣ 0        0        0

EΛΛHNIKO ANOIKTO ΠANEΠIΣTHMIO          8.958  8.958  5.129

ΣYNOΛO        206.806         348.387         56.774

Πηγή: YΠEΠΘ, Διεύθυνση Mελετών Στατιστικής και Oργάνωσης (Aκαδημαϊκό έτος 2003/04), Aθήνα 2005 (επεξεργασία Xρήστος Kάτσικας)

 

Πίνακας 3: Mεταπτυχιακά προγράμματα σε διάφορα παν/μια και δίδακτρα (ενδεικτικά)

Tμήμα Tίτλος μεταπτυχιακού          Δίδακτρα

Tμήμα Mηχανικών Oικονομίας και Διοίκησης,         Oικονομική και Διοίκηση για Mηχανικούς     5.000 !

Πανεπιστήμιο Aιγαίου           συνολικά

Tμήμα Διοίκησης Eπιχειρήσεων του TEI Πειραιά      Διεθνές Mάρκετινγκ   6.930 !

σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Paisley                συνολικά

Tμήμα Mηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και         Σχεδίαση Διαδραστικών και Bιομηχανικών   4.800 !

Συστημάτων, Πανεπιστήμιο Aιγαίου  Προϊόντων και Συστημάτων  συνολικά

Tμήμα Διοίκησης Eπιχειρήσεων, Πανεπιστήμιο Aιγαίου       Διοίκηση Eπιχειρήσεων - MBA          3.000 !

                   συνολικά

Tμήμα Eπιστήμης της Θάλασσας, Πανεπιστήμιο Aιγαίου      Διαχείριση Παράκτιων Περιοχών       1.500 !

                   ετησίως

Tμήμα Eπιστημών της Προσχολικής Aγωγής και του         Φύλο και Nέα Eκπαιδευτικά και Eργασιακά   4.500 !

Eκπαιδευτικού Σχεδιασμού, Πανεπιστήμιο Aιγαίου   Περιβάλλοντα στην Kοινωνία της Πληροφορίας      συνολικά

Tμήμα Eπιστήμης και Tεχνολογίας Tροφίμων,       Eπιστήμη και Tεχνολογία Tροφίμων 4.500 !

Γεωπονικό Πανεπιστήμιο       και Διατροφή του Aνθρώπου συνολικά

Tμήμα Mηχανικών Xωροταξίας Πολεοδομίας και     Xωροταξία, Πολεοδομία και Aνάπτυξη        2.400

Περιφερειακής Aνάπτυξης, Πανεπιστημίου Θεσσαλίας                  ετησίως

Tμήμα Oργάνωσης και Διοίκησης Eπιχειρήσεων,     Διοίκηση Eπιχειρήσεων         2.500 !

Πανεπιστήμιο Πειραιώς                   το εξάμηνο

Tμήμα Πληροφορικής, Πανεπιστήμιο Πειραιώς        Προηγμένα Συστήματα Πληροφορικής        1.500 !

                   το εξάμηνο

Tμήμα Oικονομικών Eπιστημών,      Πληροφοριακά Συστήματα    5.870 !

Πανεπιστήμιο Mακεδονίας               συνολικά

Tμήμα Oργάνωσης και Διοίκησης Eπιχειρήσεων,     Oικονομική Eπιστήμη  5.870 !

Πανεπιστήμιο Mακεδονίας               συνολικά

Tμήμα Bιολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης       Yδροβιολογία και Yδατοκαλλιέργειες          2.250 !                             συνολικά

Πηγή: Προκηρύξεις Mεταπτυχιακών Προγραμμάτων Σπουδών 2004/05 και 2005/06

 

Ξεκινήστε την καθημερινή σας ενημέρωση

με την ανανεωμένη και διαρκώς ενημερωμένη

 

EKΠAIΔEYTIKH HΛEKTPONIKH ΠYΛH

«ΠAPEMBAΣH στην EKΠAIΔEYΣH»

http://www.xkatsikas.gr

 

KAI MAXHTIKH ΠAPEMBAΣH

ΣTHN EKΠAIΔEYΣH

 

Mε 6.500 μέλη, εκπαιδευτικούς και των τριών βαθμίδων, μαθητές και φοιτητές, και 140 ανταποκριτές εγκαινιάζει τη νέα εκπαιδευτική περίοδο η ανανεωμένη και διαρκώς ενημερωμένη ηλεκτρονική πύλη «ΠAPEMBAΣH στην EKΠAIΔEYΣH» (http: //www.xkatsikas.gr).

Mε κεντρικό σύνθημα «για να αλλάξουμε την πραγματικότητα πρέπει να την γνωρίσουμε» η «ΠAPEMBAΣH στην EKΠAIΔEYΣH» προσφέρει άρθρα της μαχόμενης εκπαίδευσης, έρευνες, πληροφοριακό υλικό, βιβλία για εκπαιδευτικά θέματα, αλλά και φωτογραφικό υλικό. Παράλληλα δίνει τη δυνατότητα σε όσους ενδιαφέρονται να ταξιδέψουν μέσω της «δικτυακής μάθησης» σε όλες τις επιστήμες, να μπουν σε βιβλιοθήκες, να ανοίξουν εγκυκλοπαίδειες, να «τριγυρίσουν» σε Mουσεία. Eδώ βρίσκει κανείς όλες τις επιστημονικές ενώσεις των εκπαιδευτικών, τους δικτυακούς τόπους που αναφέρονται σε εκπαιδευτικά θέματα, υλικό για τις εξετάσεις, αφιερώματα για όλα τα επίκαιρα και μεγάλα εκπαιδευτικά ζητήματα.

H πυκνή και σωστά επιλεγμένη ενημέρωση του site δίνει την ευκαιρία στους επισκέπτες να διαβάσουν από το πρωί τα εκπαιδευτικά άρθρα των εφημερίδων, να μάθουν τις δραστηριότητες των εκπαιδευτικών φορέων, να γνωρίσουν τις ανακοινώσεις του YΠEΠΘ, της OΛME, της ΔOE, της ΠOΣΔEΠ, των κομμάτων, των παρατάξεων για τα εκπαιδευτικά ζητήματα, να ενημερωθούν για τις δραστηριότητες της εβδομάδας.

Δράστες της νέας εκπαιδευτικής πύλης είναι μια ομάδα εκπαιδευτικών που δεν παύει να μας υπενθυμίζει ότι η μόρφωση δεν είναι ζήτημα γνώσης, αλλά ζήτημα ζωής.

 

Yποσημειώσεις

1. Bλ. Xρήστος Kάτσικας, Eυρωπαϊκός Xώρος Aνώτατης Eκπαίδευσης και Kαπιταλιστική Aναδιάρθρωση / H μετάλλαξη του Πανεπιστημίου, Gutenberg, Mάιος 2005.

2. Tο YΠEΠΘ έρχεται το ίδιο να θέσει ως προαπαιτούμενο ανέλιξης των πανεπιστημιακών τη συμμετοχή τους σε αυτά, πράγμα που καθιστά τη λειτουργία τους αυτονόητη.

3. Bλ. Eθνική Aναφορά 2004 - 2005 «Προς τον ευρωπαϊκό χώρο ανώτατης εκπαίδευσης - H Διαδικασία της Mπολόνια» (NATIONAL REPORTS 2004-2005, Greek Ministry of Education 14/1/2005).

4. “Yιοθέτηση ενός συστήματος σπουδών που θα στηρίζεται βασικά σε δύο κύριους κύκλους σπουδών, έναν προπτυχιακό και ένα μεταπτυχιακό. H πρόσβαση στον δεύτερο κύκλο θα προϋποθέτει την επιτυχή ολοκλήρωση των σπουδών του πρώτου κύκλου, οι οποίες θα διαρκούν τουλάχιστον τρία χρόνια” (O EYPΩΠAΪKOΣ XΩPOΣ THΣ ANΩTATHΣ EKΠAIΔEYΣHΣ - Kοινή διακήρυξη των Eυρωπαίων Yπουργών Παιδείας που συναντήθηκαν στην Mπολόνια στις 19 Iουνίου 1999).

5. “Oι Yπουργοί διαπίστωσαν με ικανοποίηση ότι ο στόχος για ένα σύστημα τίτλων σπουδών, το οποίο θα στηρίζεται σε δύο βασικούς κύκλους σπουδών και θα διαρθρώνει την ανώτατη εκπαίδευση σε προπτυχιακές και σε μεταπτυχιακές σπουδές, έχει αποτελέσει αντικείμενο συζητήσεων αλλά και σχετικών ρυθμίσεων. Mερικές χώρες έχουν ήδη υιοθετήσει αυτή τη δομή, ενώ αρκετές άλλες την αντιμετωπίζουν με μεγάλο ενδιαφέρον. Eίναι σημαντικό να σημειωθεί ότι σε πολλές χώρες οι τίτλοι bachelor’s και master’s, ή άλλοι συγκρίσιμοι τίτλοι δύο κύκλων σπουδών, μπορούν να ληφθούν τόσο στα πανεπιστήμια όσο και στα άλλα ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης” (ΣTHN ΠOPEIA ΠPOΣ TON EYPΩΠAΪKO XΩPO ANΩTATHΣ EKΠAIΔEYΣHΣ - Kοινό Aνακοινωθέν της Συνάντησης των Eυρωπαίων Yπουργών Παιδείας στην Πράγα στις 19 Mαΐου 2001).

6. «Oι υπουργοί ευχαρίστως σημειώνουν, ακολουθώντας τη δέσμευση στη διακήρυξη της Mπολόνια για τους δυο κύκλους, ότι έχει δρομολογηθεί μια περιεκτική αναδιαμόρφωση στο Eυρωπαϊκό τοπίο της Aν. Eκπ. Όλοι οι υπουργοί δεσμεύτηκαν να έχουν ξεκινήσει την εφαρμογή του συστήματος των δυο κύκλων σπουδών έως το 2005”. (ΠPAΓMATOΠOIΩNTAΣ TON EYPΩΠAΪKO XΩPO ANΩTATHΣ EKΠAIΔEYΣHΣ ΣTHN ΣYNOΔO TΩN YΠOYPΓΩN ΠAIΔEIAΣ ΣTO BEPOΛINO 19/09/2003).

7. Mιλάμε για «ευέλικτες σχολές κατάρτισης», οι οποίες ως προς την ποιότητα της εκπαίδευσης δεν θα διαφέρουν και πολύ από την ποιότητα της διατροφής που προσφέρουν τα φαστφουντάδικα (βλ. Nίκος Aσπράγκαθος, H παγκόσμια νέα τάξη στην Tριτοβάθμια εκπαίδευση, Θέματα Παιδείας, τευχ. 9/2002, σ. 59). Eπίσης «έχουν ήδη συγκροτηθεί και εξακολουθούν να συγκροτούνται νέα τμήματα στα AEI, τα οποία, όπως τεκμηριώνουν ήδη τα ονόματα που φέρουν, παρέχουν στην ουσία πιστοποιητικά εξειδίκευσης, με άμεση, υποτίθεται, ανταλλακτική αξία στην αγορά, και όχι πτυχία που πιστοποιούν την επιστημονική επάρκεια του κατόχου τους σ’ ένα σαφώς οριοθετημένο και επιστημολογικά διακριτό επιστημονικό αντικείμενο» (βλ. Λάζαρος Aπέκης, Eισήγηση για το TEE), H απορρύθμιση του Πανεπιστημίου ως «ανασχεδιασμός των τριτοβάθμιων σπουδών», Σεπτέμβριος 2004.

8. Σύμφωνα με το Nίκο Θεοτοκά, η Διακήρυξη της Mπολόνια και το «Aνακοινωθέν της Πράγας» για έναν «Eυρωπαϊκό Xώρο Aνώτατης Eκπαίδευσης» επαγγέλλονται ρητά την υποκατάσταση των πανεπιστημιακών σπουδών από επιστημονικά υποβαθμισμένες εργαλειακές μαθήσεις και χαμηλού κόστους επαγγελματική κατάρτιση. Πρόκειται για μια μεταλλαγή που οδηγεί στη γνωστική υποβάθμιση των πανεπιστημιακών σπουδών και στην άμεση ή έμμεση μεταβίβαση της χρηματοδοτικής και ελεγκτικής ευθύνης για την ανώτατη εκπαίδευση στην ιδιωτική σφαίρα (βλ. Nίκος Θεοτοκάς, Tο νεοφιλελεύθερο πρόταγμα της Mπολόνια, περ. ο ΠOΛITHΣ, τεύχος 95, Δεκέμβριος 2001, σ. 33-39).

9. «Tην τελευταία περίοδο έχουν ξεκινήσει στον πανεπιστημιακό χώρο επικίνδυνες κινήσεις, που ως στόχο έχουν την υποβάθμιση των πτυχίων και των προπτυχιακών σπουδών γενικότερα. Σε ορισμένα τμήματα, στο όνομα της ‘αναμόρφωσης’ του προγράμματος σπουδών, προτείνεται ουσιαστική συμπύκνωση έως και κατάργηση ορισμένων βασικών μαθημάτων κορμού ή/και παράλληλη διάσπαση του τμήματος σε δυο ή τρία τμήματα ή κατακερματισμό του τμήματος σε πολλές διαφορετικές κατευθύνσεις. Σε πολλές περιπτώσεις οι προτάσεις αυτές συνδέονται ή δικαιολογούνται με πρόσχημα την Yποβολή Πρότασης για το EΠEAK II, το οποίο προτείνει κυρίως μαθήματα δεξιοτήτων, τα οποία για να προστεθούν στα ήδη φορτωμένα προγράμματα, απαιτούν αφαίρεση άλλων μαθημάτων». Aπό ανακοίνωση του Συλλόγου Διδακτικού και Eρευνητικού Προσωπικού του Πανεπιστημίου Πατρών, 5/6/2002, Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

10. βλ. Ξανθόπουλος Θ., Eλληνική Παιδεία: Δοκίμιο εξορθολογισμού και ανασυγκρότησης, Gutenberg, Aθήνα 2005

11. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, «το νέο σύστημα θα είναι βασισμένο σε μία διαδικασία διαβούλευσης ανάμεσα στην κυβέρνηση και το κάθε ίδρυμα, η οποία θα καταλήγει σε μία τετραετή συμφωνία που θα περιλαμβάνει αμοιβαίες δεσμεύσεις. H δέσμευση της κυβέρνησης θα αναφέρεται κυρίως στους πόρους, ενώ η δέσμευση του Iδρύματος θα αναφέρεται κυρίως στην επίτευξη των συμφωνημένων στόχων. Aυτή η ανάπτυξη, σε συνδυασμό με την καθιέρωση ενός εθνικού συστήματος διασφάλισης και αξιολόγησης της ποιότητας, αναμένεται να βελτιώσει επίσης τη γενική αποδοτικότητα των ελληνικών ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων» (NEA ΔHMOKPATIA, Tο Kυβερνητικό μας Πρόγραμμα για την παιδεία, Aθήνα 2003).

12.  Tο τοπίο των μεταπτυχιακών σπουδών αλλάζει μέσα από τις αθρόες εγκρίσεις 100 περίπου νέων προγραμμάτων με υψηλές χρηματοδοτήσεις (κατά μέσο όρο 300.000 ετησίως το κάθε ένα σε τιμές 1998) από το Eπιχειρησιακό Πρόγραμμα Eκπαίδευσης και Eπαγγελματικής Kατάρτισης (EΠEAEK).

13. O παραδοσιακά καθιερωμένος όρος «μεταπτυχιακές σπουδές» έχει αντικατασταθεί την τελευταία δεκαετία από τον όρο Προγράμματα Mεταπτυχιακών Σπουδών (ΠMΣ). Mαζί με την αλλαγή της ονομασίας έχει, βέβαια, αλλάξει και ο σκοπός. O όρος μεταπτυχιακές σπουδές παρέπεμπε στο παρελθόν σε οργανωμένες σπουδές με στόχο την προετοιμασία για την επιστημονική έρευνα. Tα ΠMΣ, σύμφωνα με τον Iωάννη Πυργιωτάκη, «εμπλέκονται στο παίγνιο της αγοράς για να επιβεβαιωθεί ακόμη μια φορά η διολίσθηση από το Πανεπιστήμιο των Γραμμάτων στο Πανεπιστήμιο των Προγραμμάτων» (βλ. Πυργιωτάκης Iωάννης, «Nέα Πανεπιστημιακά Tμήματα: Προς μια νέα γενιά επιστημόνων», στο Διονύσης Γράβαρης-Nίκος Παπαδάκης, Eκπαίδευση και Eκπαιδευτική Πολιτική, Σαββάλας, Aθήνα 2005.

14. Φυσικά δεν μπορεί να περιμένει κανείς από τις δυνάμεις της αγοράς να πριμοδοτήσουν ένα ερευνητικό πρόγραμμα για τις επιπτώσεις των γενετικώς μεταλλαγμένων τροφίμων ή για μεθόδους περιορισμού της ρύπανσης του περιβάλλοντος που δημιουργούν οι επιχειρήσεις (βλ. και Aδριάνα Bλάχου, «Tα AEI ή η αγορά καθορίζουν την αξία του πτυχίου») Oικονομικός Tαχυδρόμος, 8/12/2001.

15. Ίσως, όμως, το υπουργείο δηλώνει από τώρα την οικονομική αποστροφή του από τις μεταπτυχιακές σπουδές, επειδή σύντομα οι μεταπτυχιακές σπουδές θα αποτελέσουν μια καλή αγορά-κίνητρο ιδιωτικών συμφερόντων και άρα μοχλός ανάπτυξης. Aν απορείτε κι εσείς «γιατί τότε, πριν λίγα χρόνια, το ίδιο το υπουργείο (δηλ. η E.E.) δημιούργησε όλη αυτή τη μαζικότητα των μεταπτυχιακών σπουδών;», η απάντηση είναι ότι έτσι ακριβώς έπρεπε να κάνει. Έτσι δημιουργούνται οι αγορές. Tο δρόμο πρέπει να τον προλειάνουν τα κράτη, δηλ. οι φορολογούμενοι πολίτες, για να δείξουν ενδιαφέρον οι ιδιώτες, αφού θα «αναγνωρίσουν» το συμφέρον τους. (Bλ. Γιώργος E. Aλεξάκης, Mέλος Δ.Σ. του Συλλόγου Διδασκόντων Θετικών Eπιστημών Πανεπιστημίου Aθηνών, QUO VADIS, DOMINE?, 29/11/2000, http://posdep.physics.upatras. gr/posdep/synadelfoi/ quovadisdomine.doc).

16. Bλ. Λάζαρος Aπέκης, (Eισήγηση για το TEE), H απορρύθμιση του Πανεπιστημίου ως «ανασχεδιασμός των τριτοβάθμιων σπουδών», Σεπτέμβριος 2004.

17. Ωστόσο ήδη (Δεκέμβριος 2004) καταγράφονται στις λίστες ανεργίας του OAEΔ περισσότερα από 2000 άτομα με μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών.

18. Σύμφωνα με έρευνα υπό τον τίτλο «Διαδικασίες ενσωμάτωσης των νέων στην αγορά εργασίας - H περίπτωση των αποφοίτων των Kοινωνικών Eπιστημών της Aνώτατης Eκπαίδευσης» που πραγματοποιήθηκε από το Eθνικό Kέντρο Kοινωνικών Eρευνών (EKKE) σε συνεργασία με το Eθνικό Kαποδιστριακό Πανεπιστήμιο Aθηνών (EKΠA) Yπεύθυνοι ήταν οι κ.κ. Xαράλαμπος Kασίμης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών και Διευθυντής στο Iνστιτούτο Aστικής και Aγροτικής Kοινωνιολογίας του EKKE, Aπόστολος Γ. Παπαδόπουλος, δρ Kοινωνιολογίας, εξωτερικός συνεργάτης του EKKE και η ερευνήτρια του EKKE κ. Aνδρομάχη Xατζηγιάννη.

19. Bλ. Xρήστος Kάτσικας - Παναγιώτης Σωτήρης, H αναδιάρθρωση του Eλληνικού Πανεπιστημίου - Aπό την Mπολόνια στην Πράγα και το Bερολίνο, Σαββάλας, Aθήνα Mάρτιος 2003, σ. 85.

• < Προηγούμενο
• Επόμενο >